ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

jorımal súwretleniw
delinedi.

---

143
Solay etip, 
buyımnıń tegis aynadaǵı súwretleniwi jorımal, tuwrı, 
ólshemleri buyım ólshemlerine teń, buyım aynadan qansha aralıqta 
bolsa, aynanıń artında sonsha aralıqta hám sol tárepi oń tárepi 
menen almasıp kórinedi.
Sferalıq aynalar*
. Shardıń bir bólegi kórinisinde bolǵan aynalar 
sferalıq
aynalar
delinedi. Olar eki túrli boladı:
oyıs 
hám 
dóńes.
Oyıs 
aynada nur sferanıń ishki bóleginen, dóńes aynada sferanıń sırtqı 
bóleginen qaytadı.
Oyıs aynaǵa Quyash nurları túsirilse, olar bir noqatta toplanadı 
(111-
a
súwret). Bul noqat oyıs aynanıń bas optikalıq kósherinde 
jaylasıp, onıń
fokusı
delinedi. Ayna orayı D noqattan 
F
noqatqa 
shekem bolǵan aralıq 
fokus aralıǵı 
delinedi.
Dóńes aynaǵa túsken Quyash nurları onnan shashıraydı (111-
b
súwret). 
Shashıraǵan nurlar qıyalıy dawam ettiriletuǵın bolsa, 
F
noqatta 
kesilisedi. Oǵan
jorımal fokus
delinedi. 
OD
– aynanıń iymeklik radiusı, 
OF
– aynanıń 
fokus aralıǵı
boladı. 
OF
=
OD
2
.
 a
) 
b
)
111-súwret.
F
R
=
2
.
Eger jaqtılıq deregi oyıs aynanıń fokusına qoyılsa, onnan shıǵatuǵın 
nurlar, aynadan shaǵılısıp, bas optikalıq kósherge parallel ráwishte 
qaytadı. Aynalarda súwretleniwdi jasaw ushın buyımnan shıǵatuǵın eki 
nurdan paydalanıw jetkilikli. 112-súwrette oyıs aynada janıp turǵan 
shamnıń súwretleniwin jasaw keltirilgen.
112-súwrette buyım aynadan 2
F
aralıqtan arman qoyılǵan. Onnan 
1-nurdı bas optikalıq kósherge parallel, 2-nurdı bas fokus 
F
ke baǵdar-
laymız. Bul nurlar aynadan shaǵılısıp, óz ara kesilisken orında shamnıń

---

144
súwretleniwi payda boladı. Súwretleniw