Zarralar fizikasi


bet57/233
Sana30.01.2022
Hajmi
#419300
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   233
Bog'liq
Atom yadrosi va zarralar fizikasi. Муминов

hisobidan ortadi:
и

и л и

mq.
Markazdan qochma potensial to‘siq balandligi:

20 
(3.3.16)
formula bilan aniqlanadi.
Yana alfa-yemirilish ehtimolligi vaqt birligida a-zarralaming yadro ichki 
devoriga urilish chastotasi 
n
ga ham bog‘liq.
Yadro ichida “tayyor bo‘lgan” a -zarra o'rtacha yashash vaqti 
t
vaqt 
davomida yadroning devorlariga 
v
marta uriladi. Har ketma-ket urilishda 
zarra 2
R
masofani o‘tgani uchun:
(33.17)
bunda 
9
. - zarraning tezligi, 
R
- yadro radiusi, M — kinetik energiyaga
10

sm
to‘g‘ri keluvchi ^ = 109 
sm/s
deb olsak, 
v =
_____ 5 
~ IQ20 * kelib
2-10'I2sm 
^
chiqadi.
Alfa yemirilish ehtimolligi:
_*o
Q --J 
yj2m(ll-Ea)
Л = dvD

p

e R
=1 
пк + <р(Е)
(3.3.18)

R
Geyger-Nettol formulasini eslatadi. Bu yerda 
R -
yadroda alfa hosil 
bo‘lish ehtimolligi.
Alfa-yemirilish nazariyasi bilan tajriba natijalarini taqqoslash shuni 
ko‘rsatadiki, nazariya natijasi juft-juft yadrolarning asosiy holatlari orasida 
kuzatiladigan alfa o‘tishlarini yaxshi tushuntiradi. Bunday o‘tishlar shartli 
ravishda ruxsat etilgan o‘tishlar deb ataladi.
Boshqa yadrolar va juft-juft yadrodagi boshqa o-o‘tishlar uchun esa
tajribada o‘lchangan 
I
ning qiymati uning nazariy qiymatidan bir necha 
tartibga kamdir. Bunday a - o ‘tishlar taqiqlangan o‘tishlar deb ataladi va
81


tajribada o‘lchangan yarim yemirilish davrining nazariy yarim yemirilish 
davriga nisbati taqiqlanish koeffitsienti deb ataladi:
T
p _ 1lf2taj.
I
lllna z.
Toq-juft va juft-toq yadrolar uchun taqiqlanish koeffitsienti 
F
= 100 va 
toq-toq yadrolar uchun 
F=
103 bo‘ladi.
Nazariyabilan tajriba natijalari orasidagi farqni tushuntirish uchun nazariy 
hisoblarda alfa-zarra olib ketgan harakat miqdori momenti rolini hamda 
alfa-yyemiriluvchi yadro elektron qobigMning alfa-yemirilish ehtimolligiga 
ta’sirini va h.k. e’tiborga olish lozim.
3.4-§. Beta-yemirilish
Radioaktiv yadro p -yemirilish tufayli qo'shni izobar yadroga o‘tadi. Beta- 
yemirilishda yadro zaryadi 
&Z
= ±1 ga o ‘zgaradi, massa soni 
A
o‘zgarmaydi. Beta-yemirilish energiyasi 18 
keV
dan 16 
MeV
gacha bo6lib, 
barcha yadrolar sohasida kuzatiladi. Beta-yemirilishda vujudga kelgan zarra 
barcha xususiyati jihatidan elektronligini ko‘rsatadi. Beta-zarraning aynan 
elektron ekanligiga b ° e quyidagi ilmiy dalillami keltirish mumkin:
1) Beta-zarra - zaiyadi, massasi, spini, magnit momenti elektronnikiga 
teng;
2) p +-zairaatomqobiqelektronlaribilanannigillyasiyaberadi (3++e~—> Y+Y 
(annigillyasiyalashuvni faqat zarra va antizarralargina vujudga keltiradi);
3) Beta-yemirilish atom qobiq elektronlarini yadro tomonidan qamrab 
olish bilan ham bo‘ladi.
4) Beta-zarra elektron kabi Pauli tamoyiliga bo6ysunadi, yadrodan
chiquvchi (3 -zarra atom qobig‘ida to‘xtab qolmaydi, albatta, atomdan 
tashqariga chiqib ketadi.
Shunday qilib, aytish mumkinki, p -zarra aynan elektron ekan.
Ikkinchi tomondan p-zarra yadroda tayyor holda mavjud emas. Yadro 
proton va neytronlardan iboratdir. Agar yadroda P -zarra mavjud deyilsa, u
82


hnMit yndroning spin va magnit momentlarini tushuntirib boMmaydi. Bundan 
||и1и|мп cnergiyasini tushuntirib boclmaydi. Haqiqatan ham, impuls va 
luxmlinnta noaniqligi tamoyiliga asosan:
A P A r > ft,
Ininclnn:
AJ>_
Гг _ ХОТ21 erg-s
_ 1q- 15 
erg'S
A
r
10 
~l2sm 
sm
Impulsga mos keluvchi kinetik energiya:
T
= A P -c = 10"15—^ -^ -3 * 1 0 10 — = 3-10“5e rg =
sm 
s
m
3 • 10-5-----
l- —-M eV = 20 MeV.
1,6-KT6
P -yemirilish energiyasidan katta boclib,ketadi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, p-zarra yadroda tayyor holda mavjud
emas, yemirilish vaqtidagina paydo bo'ladi.
Yadroda P -yemirilish jarayonini yadrodagi nuklonlam ing o ‘zaro
almashinuvchi, ya’ni protonlarning neytronlarga yoki neytronlarning 
proton larga almashinuvi tufayli deb qarash kerak. Beta-yemirilish nuklonlar
ttlmashinuviga xos jarayondir. p -zarralar manbayi nuklonlardir. Yadrodan
tushqaridagi erkin neytron yarim yemirilish davri 11,7 min davr bilan proton
va bcta-zarraga yemiriladi, yadro ichida proton ham p -yemirilishni vujudga
kcltiradi.
Shuni alohida ta’kidlash mumkinki, erkin neytron n —>p+p" bo‘yicha
11 -ycmirilar ekan. Bu yemirilish yadro va elektromagnit kuchlari tufayli
deb boMmaydi, chunki yadro kuchlari qisqa m asofada ta ’sirlashuv 
xususiyatiga ega bo‘lgani uchun erkin neytronga ta’sir etmaydi, neytron 
/aryadsiz bo6 Igani uchun elektromagnit kuchlari ham ta’sir etmaydi. Demak, 
bcta-yemirilish alohida kuchlar, ya’ni kuchsiz ta’sirlashuv deb ataluvchi 
kuchlar tufayli ro‘y beradi.
83


Beta-yemirilishning uch xili uchraydi: p "-yemirilish, p +-yemirilish va 
e-qamrash.
1. P"-yemirilish yadroda neytronlar ortiqcha bo‘lishsa, n —>p+ p “ 
yemiriladi, bu bilan 
A
_ X

zaryadi bittaga ortadi. Masalan:
2. Agar yadroda protonlar ortiqcha bo‘lsa, p —»n+b+ yemiriladi, bu bilan 
A
_ X
—> 
+
J3+
zaryadi bittaga kamayadi. Masalan:
161C - > i5* 5 +
P +.
3. Atom qobig‘idagi elektronni yadro qamrab olishi 
e~+p
—> 
n.
Bu bilan 
yadro zaryadi bittaga kamayishi 
e + ZX
—> r l 
Y
mumkin. Masalan:

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   233




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish