Zarralar fizikasi


bet85/233
Sana30.01.2022
Hajmi
#419300
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   ...   233
Bog'liq
Atom yadrosi va zarralar fizikasi. Муминов

Pi
e f
=
F
2 M
Kvant mexanikasida impulsning fazosida holatlar zichligi:
4 0
4V
(2
Tttif h2
124


p dan p+dp gacha impulsli nuklonlar: 
dn
=
64ж“
W S m
J Rl p 2dp.
а* 
Ы 

*
64^
ffD, ,
Ш Щ т
A ta nuklon uchun; 
A
= ------- — 
P~dp
= ------- -т- i f .
З(2тгй)3 0J 
9(2лЬу F
Maksimal impuls: 
PF
= Й(9л*)
l/:
2r,
Yadro nuklonlari noldan boshlab Fermi energiyasigacha bo'lgan sathlarni 
egallaydi. Uyg‘ongan holatlar energiyasi energiyaning ana shu qiymatidan 
boshlab hisoblanadi.
Proton va neytronlar uchun Fermi impulsi 
— h
1/3
1
energiyasi:
e f
=
2 Mr,
54
о \ л /
n
~A
, 2/ 3
Agar proton va neytron massalari orasidagi kichkina farqni hisobga 
olmasak, yadro barqaror bo‘lishi uchun eng yuqori proton va neytron 
holatlaming energiyalari bir xil boMishi kerak. Og‘ir yadrolarda neytronlar 
soni protonlar soniga qaraganda ancha kattadir (4.2-rasm).
4.2-rasm.
125


Yadroda tortuvchi markaz boMmasada, nuklonlarning o‘zaro tortishishi 
natijasida ular sistemaning inersiya markazi atrofida to‘plangan boiadi. 
Bunda yadroning siqilishiga nuklonlarning yaqin masofalarda o‘zaro itarilish 
ta’sirlari qarshilik qiladi.
Agar yadrodagi nuklonlar harakatining real ta ’sirini vaqtincha 
soddalashtirib, nuklonlararo kuchlar nuklonlami yadro hajmida faqat ushlab 
turadi, deb hisoblasak, u holda yadro strukturasini tasvirlash masalasi alohida 
sathlar yoki nuklonlar harakatlanadigan orbitalarning energiyalari va boshqa 
kvant xarakteristikalarini aniqlashdan iborat bo‘ladi. Buning uchun bir 
nuklonningto‘lqin funksiyasi uchun Shredinger tenglamasini yechish kerak. 
Bu tenglamada potensial energiya operatori yoki potensial yadroda ma’lum 
sondagi nuklonni ushlab turishni ta’minlash lozim.
4.4-§. Qobiqli model
Qator o‘tkazilgan tajribalar yadrolar xususiyatlari massa sonining 
o‘zgarishi bilan davriy o‘zgarishi ko'rsatdi. Nuklonlar soni 2, 8,20,50,82, 
126 ga teng bo'lgan yadrolar barqaror tabiatda ko‘proq tarqalgan, bog‘lanish 
energiyalari va uyg‘onish energiyalari yuqori, reaksiya efFektiv kesimi kichik, 
radioaktiv oilalar yemirilib, shu yadrolarga kelib to‘xtaydi (barqarorlashadi). 
Bundan tashqari, elektr kvadrupol momentlari nol bo‘ladi. Bu sonlarga 
magik sonlar, yadrolarga magik yadrolar deb ataladi.
Bog‘lanish energiyasining nuklonlar soniga ko‘ra, o‘zgarishi
\H?XH y\lle ,\H e
dastlabkiuchtayadroganuklonqo‘shilishenergiyalari 
2,2; 5,5; 20,6 MeV magik yadroda eng katta. Lekin 
*He
ga yana bir nuklon 
qo‘shilsa energiya manfiy 
^He
uchramaydi.
Tabiatda tarqalishij 
^ Ca
tabiiy aralashmaning 97% ini tashkil etsa, 
ko'shni 
fgAr
— 0,3%, ^77 esa tabiatda uchramaydi. Yokitabiiy radioaktiv
qator Z = 82, N = 126 bo‘lgan ikki marta magik yadro 
2™Pb
ga kelib 
to‘xtaydi. Yadrolar elektr kvadrupol momentlari magik yadrolarda nol bo'Iadi
126


va keyin magik sonlardan so6ng kvadrupol moment ishorasini o‘zgartiradi va 
magik sondan qancha uzoqlashsa kvadrupol moment otrib boraveradi.
Yuqorida bayon qilingan yadro xususiyatlarining davriy o‘zgarishi 
yadrodagi nuklonlar ham atom elektronlari qobiqda harakatlanganliklari 
kabi qobiqlarda harakatlanadilar deyishlik imkonini beradi.
Qobiqli modelning mualliflari M.GMayer (1906 — 1972), O.Xankel, 
X.Yensen (1907 — 1973) va Zyuslar hisoblanadi.
Qobiqli modelga ko‘ra, nuklonlar yadro zichligi 
(p
= 21014 g/sm3) 
boMishiga qaramasdan, yadro ichida bir-biri bilan to‘qnashmay, o‘zaro 
moslashgan holda butun nuklonlar tomonidan vujudga kelgan yadro 
maydonida deyarli aloqasiz orbitalarda harakat qiladi deb qaraladi. Bunday 
holda atomdagi elektron harakati kabi nuklonlar harakati (w, /, /, 
m)
kvant 
sonlari bilan xarakterlanadi. Proton va neytronlar alohida energiya ortishi 
tartibida ketma-ket energiya holatlariga joylashadi.
Eslatma: Pauli prinsipiga ko‘ra, har bir proton holatidaN = 2j +1 tadan 
ortiq bo‘lmagan protonlar tura oladi. Xuddi shuningdek, neytron holatida 
ham N = 2j + 1 ta neytron bo‘ladi. 1-moment orqali N = 2(21 + 1) nuklon 
joylasha oladi.
Yadroda yopiq qatlamlar bor deb qarashlik uchun quyidagi shartlar 
bajarilishi kerak:
1. Nuklonlar Fermi-Dirak statistikasiga bo‘ysungan boMishi.
2. Har bir nuklonning harakati orbital kvant soni bilan xarakterlanishi kerak.
Birinchi shart bajariladi - nuklonlar femionlar Pauli prinsipiga bo6ysunadi.
Ikkinchi shart hozirgacha nazariy asoslangani yo‘q.
Nuklonlarning orbita bo‘ylab yadroda harakat qilishligi uchun
nuklonlarning erkin yugurish masofasi yadro razmeriga qariyb teng boMishi 
kerak.
Haqiqatan ham, nuklonlarning yadroda o‘zaro kuchli qisqa masofada 
ta’sirlashuviga ko‘ra, harakatlanishi nuklonlami sferik-simmetrik maydonda 
bir-biri bilan aloqasiz harakatlanadilar deyish imkoniyatini beradi.
Yuqorida aytilganlardan ko^rinib turibdiki, biz tanlaydigan yadro 
potensialida nuklonlar tekis taqsimlanishi, ya’ni nuklonlarning markazdagi 
zichligi maydonning boshqa nuqtalaridagi zichligidan farq qilmasligi,
127


f dU
4
*e® bo‘lishidir.

dr
Bundan tashqari, potensial qiymati yadro chegarasiga yaqinlashganda 
nolga intilishi kerak:
(dU Л
u
>
---

dr J
r
> agar 
r
** 
R
Yuqoridagi talablarga javob beradigan potensial to‘g‘ri burchakli potensial 
o‘ra hamda garmonik ossillyatordir:
1) To‘g‘ri burchakli potensial o‘ra ^ ( r ) ~ |

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   ...   233




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish