Zarralar fizikasi

re
mec
.c
1) (6.4.23) da gamma-kvarit energiyasi kichik bo'lgan 
s «
uchun:
h v
mec
hollar
komp 
toms
1 О 
2 6 -3<
l - 2 e + — £'
+ ... 
5
(6.4.24)
2) Gamma-kvant energiyasi
£ »
h v
mec
2
katta bo‘lganda:
y i i
,
'
—+ l n 2 f
2
(6.4.25)
Demak, katta energiyalarda Kompton sochilish kesimi gamma-kvant
231

---

energiyasiga teskari mutanosib o‘zgarar ekan. Atomdagi elektronlar soni 
Z bo‘lgani uchun Kompton effektining kesimi sochuvchi element tartib 
nomeriga to‘g‘ri mutanosibda ortib boradi:
Kompton effekti harakatdagi elektronlarda ham kuzatilishi mumkin.
(6.4.21) ifodadagi harakatdagi elektrondan sochilgan gamma-kvantning 
energiyasi quyidagi ko‘rinishga o‘tadi:
bu yerda P - elektron tezligi, 0 . - elektron va tushuvchi foton harakat 
yo‘nalishlari orasidagi burchak, 0 
2 -
elektron va sochilgan foton harakat 
yo‘nalishlari orasidagi burchak, 0 « tushayotgan va sochilgan fotonlar 
orasidagi burchak, Ee - tepki elektron energiyasi.
Masalan, gamma-kvant bilan elektron qarama-qarshi yo‘nalishda
harakatlanayotgan (0 = 
n
) orqaga sochilgan (0 = 
n ,
0 2 ■ 0 )b o ‘lsa, 
sochilgan gamma-kvant maksimum energiyaga erishadi:
Teskari Kompton effekti deb ataluvchi bu jarayonda sochilgan gamma-
YorugMik nurining tezlatkichlarda hosil qilingan ultrarelyativistik 
e le k tro n la rd a n so c h ilish id a tesk a ri K om pton effe k tig a к о ‘г®* 
sochilgan fotonlar energiyasi relyativistik elektron energiyasiga qadar 
ortib ketishi mumkin. Bu esa, yorug'lik nuri, masalan, lazer nurini 
yuqori energiyali gamma-nurlarga aylantirish imkoniyatini yaratadi. 
Teskari Kompton effekti yordam ida kosmosda uchraydigan pozitron
(6.4.26)