Zarralar fizikasi

xususiyatga ega.
Bu xususiyati deytronning kvadrupol momentga ega 
ekanligidan ko'rinadi.
5) Yadroviy kuchlar almashinuv xarakteriga ega. 
Bu xususiyati 
n-p
ta ’sirlashuvda k o crin adi. N uklonlar ta ’sirlashuvida 
o 'z a r o
spin
63

---

proyeksiyalarini, zaryadi hamda koordinatalari almashinadi.
6) Yadroviy kuchlar zaryadga bog'liq emas. Bu xususiyati ko4zguli 
yadrolaming xususiyati hamda 
(p-p), (p-n
), 
(n-n)
sochilish natijalarining 
bir xil boiishligidan ko4rinadi.
7) Ta’sirlashuvchi nuklonlar orasidagi masofa 10~13 sm gayaqin bo4Iganda 
yadroviy o 4zaro ta ’sir kuchi tortishish xarakteriga ega, undan kichik 
masofalarda u itarish kuchiga aylanadi. Yadro kuchlarining tortishish 
xususiyati yadroning mavjudligidan ko4rinsa, itaruvchi xususiyati 
(p-p)
lardan yuqori energiyalarda sochilishda namoyon bo4ladi.
8) Yadroviy o4zaro ta’sir kuchi to4yinish xarakteriga ega. Bu xususiyati 
yadroning o4rtacha solishtirma bog'lanish energiyasi 8 
MeV
o 4zgarmas, 
yadro radiusiga bog4liq emas. Bu xususiyatga ega bo4 lish yadroviy kuchning 
almashinuv xarakteri va kichik masofalarda itarishish kuchi sababli deb 
tushuntiriladi.
9) Yadroviy o4zaro ta ’sir kuchi ta’sirlashuvchi nuklonlaming tezligiga 
bog4liq. Bu xususiyati yaxshi o'rganilmagan. Buning uchun bir necha 
nuklonni katta tezlikda tezlashtirib ta’sirlashtirish lozim.
Yadro kuchlarining yuqorida bayon etilgan va boshqa xususiyatlarini 
tushuntirish uchun yadro kuchlar nazariyasi bo4lishi kerak. Lekin yadro 
kuchlari ta ’sirlashuvchi m urakkab xususiyatga ega bo4lganligi sababli 
yagona nazariya yaratilgan emas.
Bu muammoni ha! qilishda ikki xil yondashish bor.
1 
.Tajriba natijalariga mos keluvchi t a ’sirlashuv fenom enologikyadro 
potensiallarini tanlash. Bunda yadroviy kuchlar tabiati zarralar orasidagi 
ta’sirlashuv mexanizmini tushuntirishni oldiga maqsad qilib qo4ymaydi. Bu 
y o 4l bilan ta ’sirlashuvning past energiyalarda tajriba natijalarini yetarli 
darajada tushuntirish mumkin, lekin ta ’sirlashuv energiyasi bir necha yuz 
M eFgayetganda gamiltonian ko4rinishi murakkablashib ketadi. M a’lumki 
ta ’sirlashuv energiyasi ortsa yadro kuchlarning qisqa m asofalarda 
ta’sirlashuv xususiyatini o4rganish mumkin.
2.1kkinchi yo^naHsh yad ro viy k u ch larn in g mezon nazariyasi. Bu 
nazariya kvant elektrodinamika qonunlariga o4xshash. Bunda elektromagnit 
m aydonni, zaryadli zarrani foton bilan birga deb qaraladi. M aydon 
fotonlardan iborat. Foton maydonning kvanti. Maydon energiyasi kvantlar 
energiyalari yig4 indisiga teng. Elektromagnit nurlanish vaqtida foton paydo
64

---

hn'liidi,