Зарифбой ибодуллаев асаб ва руҳият илмий-оммабоп рисола

 Асаб системаси ички аъзоларни қандай бош қаради?
Организмда ҳеч қандай аъзо ёки тўқима йўқки, асаб системасининг 
иштироки бўлмаса. Шунинг учун ҳам халқ орасида «Барча касалликлар 
асабдан деган» нақл бор. Бунинг тагида катта маъно ётибди. Асаб 
системаси организмнинг барча фаолиятини бошқаради ва назорат 
қилиб туради. Бирор бир жараён асаб системасининг иштирокисиз 
кечмайди. Кўз ёши оқиши, сўлак ажралиши, қон томирларда қон 
юриши, терлаш, сийдик ажралиб чиқиши каби ҳар қандай функциялар 
асаб системасининг бевосита иштироки ва назоратида рўй беради.
Асаб системасининг ички аъзолар фаолиятини бошқарадиган 
қис мига вегетатив асаб системаси деб айтилади. Вегетатив асаб 
системаси симпатик ва парасимпатик нерв системаларига ажратилади. 
Буларнинг иккаласи биргаликда ички аъзолар фаолиятини бошқариб 
туради.
Вегетатив асаб системасининг асосий тузилма лари – гипоталамус ва 
гипофиздир.
Th
12
Стресс
Қон айланиши
Моддалар алмашинуви
Юрак
Ар
териа
л қон айланиши
Веноз қон айланиши
Тиреокалцитонин
Тироксин
Тиреотроп
гормон
Паратгормон
Инсулин
Қалқон си-
мон без
Соматотроп гормон
Ошқозон ости бези
АКТГ
Буйрак усти 
бези
Гонадотроп
гормон
Тухумдон
Мояк
Прогес-
трон
Норадреналин
Адреналин

---

АСАБ ВА РУҲИЯТ
13

 Гипоталамус ва гипофиз
Гипоталамус – барча ички аъзолар ва систе малар фаолиятини 
бевосита бошқарадиган мия тузилма си. Образли қилиб айтганда, бош 
мия инсон организмини ақл билан бошқарса, гипоталамус улар ни 
гормонлар ёрдамида бошқаради. Гипотала мус тана ҳарорати, артериал 
қон босими, ҳис сиёт, моддалар алмашинуви, яъни оқсил, ёғ, угле вод, сув
ва электролитлар алмашинуви учун жавоб беради. Бирорта ички аъзо 
ва системанинг фао лияти ги поталамус иштирокисиз рўй бермайди. 
Гипота ламус ҳам ўз вақтида унга яқин жойлашган гипофиз билан 
биргаликда фаолият кўрсатади. Гипофизда инсон организми учун ўта 
муҳим бўлган гормонлар ишлаб чиқарилади.
Бу гормонлар аҳамияти шу даражада каттаки, улар керагидан 
ортиқча ёки кам ишлаб чиқарилса, ҳатто тана шакли ҳам ўзгариб 
кетади. Сиз, албатта, бу ҳақда эшитгансиз. Агар боланинг бўйи ўсмай 
қолса, унда гипофиз гормонларини текшириш керак, деб юришади. 
Чунки соматотроп деб аталмиш гормон етарли миқдорда ишлаб 
чиқарилмаса, боланинг бўйи ўсмай қолади. Бунга нанизм деб айтилади. 
Аксинча, бу гормон ортиқча ишлаб чиқарила бош ласа, бола тез ўсиб 
кетади, юз ва тана хунук тарзда катталашади. Бу ҳолатни акромегалия 
деб аташади. 
