Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
704 
O'ZBEK ADABIY ASARLARIDA BADIIY TIL TAHLILI 
 
Nurulloyeva Maftuna Oltiboyevna 
Toshkent shahri Olmazor tumani 
111-umumta'lim maktabi 
ona tili va adabiyot fani o'qituvchisi 
 
Badiiy ijod so'z tanlashdan boshlanar ekan, har bir ijodkor uchun so'z mas'uliyatini 
g'oyat teran his qilish, oddiy so'zlarni ham mukammal badiiy vositaga aylantirish, ular 
zimmasiga salmoqli ma'no yuklay olish nihoyatda zarur. Chunki, bunday so'z asarning qaysi 
qismida bo'lishiga qarab aniq badiiy niyatni ifodalashga, so'zni polisemik (ko'p ma'noli) va 
stilistik (uslubiy) xususiyatini aks ettirishga, ma'lum vazifa bajarishga xizmat qiladi. Zero, 
so'z estetik ta'sir vositasi bo'lib, muallif tildagi ma'no rang-barangliklari, shakliy 
turfaliklardan teran anglay olishga intiladi. Bugungi kunda badiiy asarni, uning poetik tilini 
o'rganishda falsafiy qonuniyatlar til tizimiga yana ham keng masshtabda olib kirilib, 
ularning negizida qator tadqiqotlar, ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Badiiy adabiyot tili 
umumxalq tili madaniyatida o'ziga xos hodisa sifatida yuzaga kelgan, badiiylikka 
bo'ysundirilgan tildir. Har bir yozuvchining tili bir necha ming so'zdan tashkil topadi. U ana 
shu so'zlar boyligidan nutq uchun so'zlar tanlaydi, badiiy obraz yaratishda u yoki bu badiiy 
vositaga murojaat etadi. Shu ma'noda yozuvchining uslubi uning tilida o'z aksini topadi. 
Shuning uchun ham adabiy til yozuvchi uslubiga bog'liq holda o'rganiladi. Masalan, badiiy 
asar tili yozuvchining nutq vositalarini tanlash tamoyili, obrazlar tizimi kabilar bilan bog'liq 
bo'ladi. Badiiy asar tilida faqat xalq nutq madaniyatining - jamiyat tili va uning 
mdividuallashtirilgan va umumlashtirilgan ifodasigina emas, balki xalq madaniyati uchun 
zarur bo'lgan nutq shakllarining ifodasi ham o'z aksini topadi. Badiiy tilning tarbiyaviy-
estetik ahamiyati ham ana shundadir. 
Badiiy asar tilining bunday estetik vazifasi badiiy obrazda mujassamlashgan estetik 
g'oya bilan belgilanadi. Chunki badiiy obrazdagi bu go'zallik badiiy asar tiliga o'tadi. Inson 
madaniyatining yuksak darajasi, ahamiyati va mohiyati uning xarakterini ifodalaydigan 
nutqida namoyon bo'ladi. Shu zaylda badiiy adabiyot tilida gapira bilish ko'nikmasini hosil 
qiladi, tilning nafosatini his qilishga va bu nafosatni xalqda tarbiyalashga imkon beradi. 
Badiiy tilning shunday estetik vazifasi uning tarbiyaviy, ijtimoiy ahamiyatini ham 
belgilaydi. Chunki badiiy adabiyot tilida jonli nutqning barcha hodisalari umumlashtiriladi 
va o'zining estetik bahosiga ega bo'ladi. Ma'lumki, fanda tilni 
1) umumxalq tili; 
2) adabiy til; 
3) badiiy til shaklida tasvirlash e'tirof etilgan. Keyingi davrdagi ayrim ilmiy 
qarashlarda badiiy tilni "til badiiyati" atamasiga almashtirish, uni xalq tili imkoniyatlaridan 
biri deb hisoblashga moyillik ko'rinmoqda. Bu bahsli masala bo'lib, uzil-kesil hal qilingan 
emas. Nazarimizda, "badiiy til" atamasi ilmda chuqur singishgan bo'lib, "til badiiyati" 
tushunchasiga nisbatan keng qamrovli, ko'pchilikka tushunarlidir. Ikkinchidan, badiiy 
tilning semantik doirasida uning funksional xususiyatlari umumiylikni anglatsa, "til 

---