Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
671 
An-Nasafiyning ustozlari ham eng ko‗zga ko‗ringan hanafiy ulamolaridan bo‗lib 
ulardan fiqh, kalom ilmidan dars olgan Qur‘onni tafsir qilish usullarini o‗rgangan. An-
Nasafiyning shogirdlari ham ustozining ilm yo‗lidan ketib, hanafiy mazhabi rivojlanishiga 
katta hissa qo‗shgan. 
Abul Barakot an-Nasafiy umrining oxirida Bag‗dodga kelgan va hijriy 710˗yil milodiy 
1310˗yil robiul avval oyining (avgust oyida) juma kuni kechasi
98
vafot etgan. U Isfahon 
yaqinidagi Izaj shahrida dafn qilingan
99
. 
Abul Barakot an-Nasafiyning asarlari tafsir, aqida, fiqh, usul al-fiqh ilmlarini o‗z 
ichiga qamrab olagan asardir. Nasafiy o‗z davrida hanafiy mazhabini yana jonlantirgan 
kishilardan biridir. U zamonasining din peshvolaridan bo‗lib, hanafiy mazhabida ko‗plab 
asarlar yozib ulgurgan olim sifatida e‘tirof etiladi. An-Nasafiy har bir shariiy amallarga 
hanafiy nuqtai nazardan qarar va bid‘at-xurofatlarga qarshi turgan olimdir. 
Abul Barakot an-Nasafiyning umumiy hisobda o‗n uchta ilmiy asari mavjudligi va 
ularning barchasi hozirgacha yetib kelgani aniqlangan. Bu asrlarning beshtasi fiqh ulardan 
bittasi qiyosiy huquqshunoslikga, to‗rtasi kalom ilmi, uchtasi usul al-fiqh va bittasi tafsirga 
oid bo‗lib oltitasi chop etilgan
100
. Ushbu chop etilgan asarlardan eng ko‗p o‗qitilib 
kelinadigan asralardan ―Kanz ad-daqoiq‖, ―Tafsir an-Nasafiy‖ asarlari dunyoda mashxur 
asarlar sirasiga kiradi. 
Abul Barakot an-Nasafiyning ―Madorik at-tanzil va haqoiq at-ta‘vil‖
 
(Qur‘on mohiyati 
va ta‘vil haqiqatlari) ahli ilmlar orasida ―Tafsir an-Nasafiy‖ nomi bilan tanilgan eng 
mashhur va ko‗p foydalaniladigan asaridir. Muallifning bu asari hanafiy mazhabiga muvofiq 
yozilgan bo‗lib, unda motrudiylik ta‘limoti bayon etilgan, musulmon olamidagi Qur‘onga 
yozilgan mo‗tabar tafsirlardan biridir. Abul Barakotning tafsirga oid asari qolgan asarlari 
ichida mavzu, uslub va ilmlarning keng qamrovliligi jihatidan shoh asar hisoblanadi. Hamda 
aynan mana shu asari dunyo bo‗yicha hanafiy qarashlarni ilgari surgan va boshqa tafsirlar 
ichida shuhrat qozongan asardir. 
―Madorik at-tanzil va haqoiq at-ta‘vil‖ tafsiri allomaning hanafiy mazhabiga oid
asaridir. Ushbu asar musulmon olimlar orasida eng mashhur tafsir bo‗lib, tili yengil, 
mo‗tadil yozilgan asarlar sirasiga kiradi. An-Nasafiy bu asarida fiqhiy oyatlar tafsirida 
hanafiy qarashlarni ilgari surgan. Aqidaga oid masalalarda moturidiylik talimotiga 
asoslangan. An-Nasafiyning ―Madorik at-tanzil va haqoiq at-ta‘vil‖ tafsiri „Tafsir an-
Nasafiy‖ nomi bilan mashhurdir. 
Abul Barokat an-Nasafiy ushbu asar yaratilgandan beri ilm ahli tomonidan katta 
qiziqish bilan o‗qib kelinayotgani, yurtimiz va xorijiy diniy ta‘lim muassasalarida darslik 
sifatida foydalanilayotgani uning eng muhim tafsirlardan ekanligini ko‗rsatadi. 
98
Bu sanada ixtiloflar bor. Masalan, Ibn Hajar al-Asqaloniy, Ibn Tag‘ribiylar uni hijriy 701 yil deb bersalar, Abdulhay al-
Laknaviy, al-Bag‘dodiy, Kotib ach-Chalabiy, al-Qosim ibn Qutlubug‘o kabilar uni hijriy 710 yil, deydilar. 
99
Mavlono Toshko‘prizoda. Tabaqat al-fuqaha. – B. 113; Abdulhay al-Laknaviy. Al-Fava’id al-bahiya. – B. 291; Zayn ad-
din Qosim ibn Qutlubug‘a. Taj at-tarajim fi tabaqat al-hanafiya. – Nendeln, Liechtenstein 1996. – B. 22. 
100
Maxsudov D. Abul Barakot an-Nasafiyning tafsir ilmida tutgan o‘rni: Tar. fan. nom. … diss. – T.: TIU, 2008. – B. 68. 

---