Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
405 
Sha‘biydan rivoyat qilinadi: «Masruq: «Ubay ibn Ka‘bdan bir narsa haqida so‗ragan 
edim. U kishi; «Bu ish sodir bo‗ldimi», deb so‗radilar. Men: «Yo‗q», dedim. U kishi: 
«Quychi, shu bo‗lguncha kutaylik. Agar shu ish sodir bo‗lsa, ijtihod qilib o‗z fikrimizni 
aytamiz», dedilar», dedi.» 
Muso ibn Ali dan rivoyat qilinadi: «Men Ibn Shixobdan bir narsa haqida so‗radim. Ibn 
Shihob: «Bu narsa haqida xech nima eshitmaganman va bunaqa ish bizning boshimizga 
tushmagan», dedi. Men: «Ba‘zi tanish birodarlaringizning boshiga tushgan», dedim. U: «Bu 
narsa xaqida hech nima eshitmaganman, bu ish bizning boshimizga tushmagan va bu haqida 
hech nima demayman», dedi. » 
Xatib Bag‗dodiy «Al-faqih val mutafaqqih» kitobida Imom Molikning: «Bu shaharni 
aholisi (ya‘ni Madinadagi sahobalar) bugungi kunimizdagi ko‗p savol berishni 
yoqtirishmagan», degan so‗zlarini keltirganlar. 
Ikkinchi toifa faqihlar
esa o‗zlaridan keyin kelganlarga oson bo‗lishi uchun fiqhiy 
ahkomlarni bayon qilish va uni kitob shaklida yozib qoldirishga asosiy e‘tiborlarini qaratib 
hali voqe‘ bo‗lmagan faraziy masalalarga ham javob berib ketgan olimlar hisoblanadilar. 
Yazid ibn Salama otasidan rivoyat qiladi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning 
oldilariga bir kishi kelib, «Ey Allohning rasuli! Vaqti kelib bizning amirlarimiz bo‗lib, ular 
bizdan haqni so‗rashsa-yu, lekin o‗zlari haqqimizni poymol qilishsa, ularga qarshi 
urushaylikmi?», deb so‗radi. Shunda Ash‘as ibn Qays o‗rnidan turib: «Rasululloh sollallohu 
alayhi vasallamdan hali sodir bo‗lmagan ish haqida so‗raysanmi», dedi. Haligi so‗rovchi: 
«Qasamki, u zot meni man qilmas ekanlar, albatta so‗rayman», deb turib boyagi savolini 
qaytarib, «Ey Allohning rasuli! Vaqti kelib bizning amirlarimiz bo‗lib, ular bizdan haqni 
so‗rashsa-yu, lekin o‗zlari haqqimizni poymol kilishsa, ularga qarshi urushaylikmi?», dedi. 
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Yo‗q urushmang! Sizlarga yuklatilgani bo‗lur, 
ularga yuklatilgani bo‗lur (ya‘ni har kim qilganiga yarasha javob beradi)», dedilar. 
Mana bu xadisda ham Rasululloh sollallohu alayhi vasallam so‗rovchini savolidan 
man qilmadilar, inkor ham qilmadilar, aksincha uning savoliga javob berdilar. Osorlarda 
bizni fikrimizni qo‗llab quvvatlovchi dalillar juda ko‗p. Ammo Umarning sodir bo‗lmagan 
narsani so‗rashni harom deb bilganlari va so‗rovchini la‘natlaganlariga keladigan bo‗lsak, 
ehtimol so‗rovchi dinni yaxshi o‗rganish uchun emas, aksincha qaysarlik qilib, 
chalkashtirishni ko‗zlagan bo‗lishi mumkin. Shuning uchun Sobig‗ ibn Asl degan odam 
Qur‘ondagi harflar haqida so‗raganda, uni urib, xaqqidan man qilib, yurtdan haydaganlar. 
Chunki Umar uning bu savolidan ko‗zlagan maqsadi endigina iymonga kirgan yangi 
musulmonlarni qalbida shak shubhani uyg‗otish, Qur‘on tahrif (o‗zgartirish)ga uchragan 
degan zalolatga eltuvchi fikrni uyg‗otish va fasod ta‘villarga yo‗l ochish bo‗lishi mumkin, 
deb xavotirga tushganlar. Bunga o‗xshash savollardan qaytarish va bunday savolni 
beruvchini qoralab, koyish Payg‗ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning muborak 
hadislarida ham kelgan. Misol uchun Muoviyadan rivoyat qilinadi: 
«Nabiy sollallohu alayhi vasallam ug‗lutotdan qaytardilar». Iso: «Ug‗lutot degani - 
inson bilishga ehtiyoj sezmaydigan keraksiz savollar», dedilar. 
Savbondan rivoyat qilingan yana boshqa bir hadisda Rasululloh sollallohu alayhi 
vasallam: «Hali ummatim orasida fuqaholarni chigal savollar bilan chalkashtiradigan 

---