Zamonaviy O’zbekistonda Oila institutini mustahkamlashning huquqiy-axloqiy asoslari

1. Oila paydo bo'lishiga nima sabab bo'lgan. Er yuzida 4 mlrd yillar muqaddam hayot nishonalari paydo bo'l­gan, 3 mln. yillar muqaddam esa hozirgi zamon odamlarining dastlabki ibtidoiy ajdodlari (Nomo-sapienes) fikrlovchi odam shakllangan.
Dastlabki nikoh munosabatlari biologik omillar bilan boshqarilgan, ibtidoiy erkak va ayollar bir-birlari bilan qo'shilishib ketaverganlar, hech qanday oila bo'lmagan. Odamlarning tik yurishga o'tishi bilan ular organizmida ro'y bergan o'zgarishlar "Ilk ayollarni" ko'z yorish jarayonida ko'p nobud bo'lishiga olib kelgan va oqibatda odamlar to'dasida ularning soni keskin kamayib ketishiga olib kelgan. Shu boisdan erkaklar o'rtasida ayol bilan bog'liq ko'plab nizolar yuzaga kelgan, ularning ko'pchiligi qonli to'qnashuv ishtirokchilaridan birining nobud bo'lishi bilan tugagan, bunday tabiiy tanlanish estruss hodisasi uzoqroq muddat davom etgan urug'larning ko'proq yashab qolishiga olib kelgan. Keyinchalik ayollar o’zinirig jinsiy maylini nazorat qiladigan, endi kim to'g'ri kelsa o'sha bilan emas, balki faqat o'zlariga yoqadigan erkaklar bilangina qo'shiladigan bo'lib borganlar.
Erkaklarga nisbatan tanlab munosabatda bo'lish — o'ziga xos insoniy muhabbatning biologik poydevori yuzaga kela boshlaganligidan dalolat beradi.
"Sevgi" hissining ilk elementlari, ayollarning shu holati xususiyati evaziga insoniyat ruhiyatiga singib ketadi.Shu tariqa asta-slekinlik bilan bir-birlarini shahvoniy ma'qul ko'radigan juftlardan iborat unchalik katta bo'lmagan guruhlar tashkil topa boshlaydi.
Bu esa urug' tarkibiga kiruvchi erkaklar o'rtasida yana janjallar qon to'kilishiga sabab bo'ladigan holatlarni keltirib chiqaradi. Shu tarzda yuzaga kelayotgan jamiyatda, maxsus ijtimoiy me'yorlar shakllana boshladi. Ana shunday ijtimoiy me'yorlardan biri mazkur urug' ichida erkak va ayollarning jinsiy muloqatlarni ma'lum bir muddatga (ovga tayyorlanish ov vaqtlarida jinsiy tabular (taqiqlash) keng yuzaga kela boshlagandir.

Tabu — qattiq saqlanib uni buzganlar buni bilib qilganmi yoki bilmaymi bumdam qat'iy nazar jazolangan, yo'q qilib yuborilgan.

Tabu vaqtida erkaklarning ayollarga tegishi, qarashi, gaplashishi, birga ovqatlanishi hatto, bir tom ostida, ya’ni "bir uyda" bo'lish taqiqlangan.

Bu vaqtlarda hali na nikoh, na oila mavjud bo'lgan. O'z navbatida tabular keyinchalik nikohning ilk turlaridan bo'lgan ekzogam nikohlarini yuzaga keltiradi.
Ekzogam nikoh — guruhlararo, qabilalararo nikoh, jinsiy aloqa faqat qo'shni qabila a'zolari bilan bo'lgan, o'z qabilasi ichida bo'lishi ta'qiqlangan.
"Boshqa urug'dagilar" bilan bo'lganlar aloqalardan tug'ilgan bolalar bo'ydor, abjir ekanligi sezilib borgan. Bu aynan hozirgi zamon odami gomosapiens shakllana boshlagan davrga, taxminan bundan 42-45 ming yillar muqaddam o'tgan davrga to'g'ri keladi.