Urushdan keyingi Germaniya iqtisodiyoti juda qiyin ahvolga
tushib qolgan. Ishlab chiqarish quvvatining uchdan ikkisi ish-lamasdi.
Narxlar muttasil oshib borgan, mamlakatda «qora bozor» hukmronlik
qilgan. Aholining qo’lidagi pul vositalari milliy mahsulot miqdoridan
deyarli o’n barobar ortiq bo’lgan.
Birinchi chora-tadbir 1948 yili iyunda o’tkazilgan pul islo-hoti
bo’ldi va u bir butun Germaniya iqtisodiyotini
isloh qilishda katta rol
o’ynadi. Yangi nemis markalarini eski, muomaladan chiqarilayotganlari
bilan almashtirish birga (yangi marka) o’n (eski marka) nisbatda amalga
oshirildi. Ish haqi, pensiya, kvartira haqi to’lash birga bir nisbatida
amalga oshirildi.
Har bir kishi qirq markadan oldi. Almashtirishdan keyin qolgan
pulning bir qismi maxsus schyotlarda muzlatib qo’yildi.
Bank tizimi
isloh qilindi. Qo’shimcha ko’rilgan chora-tadbirlar yangi inflyatsiya
kelib chiqishning oldini oldi: dastlab eski valyu-tani yangi valyutaga
almashtirish kursi amalda bir yangi marka o’n besh eski markani tashkil
etdi. Pirovard natijada pul massasi (naqd mablag’lar va bank depozitlari)
14 martadan ko’proq kamaydi.
Islohot puxta tayyorlangan bo’lib, u keskin va izchillik bi-lan
o’tkazildi. Islohotni tayyorlash va o’tkazish ikki yilga yaqin davom etdi.
Narx-navoning oshishi taxminan olti oy ichida to’xtatildi. 1950 yil
boshiga kelib ishlab chiqarish urushdan ol-dingi darajadan oshib ketdi.
Iqtisodiy
islohotning
muvaffaqiyatli chiqishiga sabab ni-ma?
Uning asosiy sababi saqlanib qolingan moddiy bazaning mav-judligi,
nisbatan arzon ishchi kuchi, aholining qondirilmagan
talabining ishlab
chiqarishga faol ta’sir ko’rsatishi bo’ldi. Moliya va pul-kredit tizimining
barqarorlashuvi muvaffaqiyatga erishishning zarur shart-sharoiti
hisoblandi. Keyin AQSh va G’arbdagi boshqa rivojlangan
mamlakatlarning moliyaviy va mod-diy jihatdan qo’llab-quvvatlashi
islohotning muvaffaqiyatli chiqishiga turtki bo’ldi. Iqtisodiy
yordam
Marshall rejasi bo’yi-cha amalga oshirildi, shuningdek,
oziq-ovqat,
yoqilg’i, urug’lik, o’g’it boshqa yo’llar bilan ham etkazib turildi.
Germaniya iqtisodiyotiga Amerika transporti va Amerika armiyasining
boshqa anjomlari keltirib berildi. Imtiyozli shartlar bilan Evropa qayta
tiklash dasturi Fondidan kreditlar ajratildi.
Hukumatning boshqaruv tizimini o’z qo’lida ushlab turishi, o’z
vaqtida iqtisodiy kursni o’zgartira bilishi ham muhim ahamiyat kasb
etdi. Garchi o’zining iqtisodiy liberalizmga moyilligini yashirmagan
bo’lsa ham, L.Erxard «sof» liberal bo’lgan emas. U tanlab olingan
62
yo’ldan og’ib ketmaslik uchun davlat dastaklaridan keng foydalandi.
Davlat qiyinchiliklarni boshidan
kechirayotgan tarmoqlarni,
ayniqsa, toshko’mir sanoatini, metallurgiya, elektroenergetikani qo’llab-
quvvatladi. Investorlarga va tadbirkorlarga soliq im-tiyozlari yaratilib
berildi.
L.Erxard va uning hamkasblari tomonidan olib borilgan islohot,
Germaniya iqtisodiy taraqqiyoti uchun shart-sharoit yaratib berdi. U
iqtisodiy qo’llanmalarga kiritildi va qarorlarni rea-lizatsiya qilish, qayta
tashkil etish vositalaridan va metodlaridan
samarali foydalanish uchun
qulay paytni topish namunasi sifa-tida qaraladi.
Shu bilan birga, hech bir namuna real shart-sharoitlarni, maxsus
xususiyatlarni hisobga olmagan holda universal echim yoki tayyor
sxema vazifasini o’tashi mumkin emas.
Do'stlaringiz bilan baham: