|
Sadullayeva Masuma
Maktabgacha talim tashkilotlari direktor va mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti katta o‘qituvchisi
Hech qachon qo'rquvni his qilmagan kishini topish oson emas. Xavotir, tashvish, qo'rquv ruhiyatimizning ajralmas hissiy namoyonidir, quvonch, hayrat, g'azab, ajablanish, qayg'udir. Qo‘rquv hammamizga ma’lum .U hayotimizni ajralmas qismi .Qo‘rquv tug‘ilganimizdan to o‘lgunimizcha yangi va yangi shakillarda hamrohimiz bo‘ladi.Qo‘rquv-mavjud bo‘lgan tahlikadagi ta’sirlanish bo‘lib, normal holat deb hisoblanadi.Instinktiv ravishda o‘z jonini saqlashga intilish sababidan bu holat yuzaga keladi. Bolalardagi qo‘rquv esa kattalardan olingan ma’lumotlarga asoslangan bo‘lib, ularga xos keng tasavvur ila ko‘z oldiga keltirilishidir. Bu tasavvurga javoban kattalar o‘zlarini qanday tutishlari kerak? Bu holatda bolaga qanday yordam ko‘rsatilishi kerak?
Qo'rquvlarning aksariyati yoshga bog'liq va vaqtinchalik. Har bir ota-ona farzandidagi ichki kechirmalarni doimo ko’rib sezib turadi.Ko’pincha bolalardagi tushunib bo’lmas o’jarlik va quloq solmaslikning ortida qo’rquvlar yotadi.Bu qo’rquvlarning sabablarni bilish va ularni yeish uchun ota-onalar har doim har to’g’ri yo’l tutavermaydi.Bolalarning qo'rquvlari, agar ularga to'g'ri munosabatda bo'lsangiz, ularning paydo bo'lish sabablarini tushunsangiz, ko'pincha izsiz yo'qola
Qo'rquv bolalarning 40 foizida paydo bo'ladi va balog'at yoshida aks-sado bo'lishi mumkin. Shuning uchun har bir ota-ona, tarbiyachi va o'quv psixologining vazifasi bolaga qo'rquvni o'z vaqtida engishga yordam berishdir. Qo'rquv - bu eng xavfli tuyg'u. Inson tanasi qo'rquvga qarshi kurash uzoq davom etmaydigan qilib yaratilgan. Biologik darajada qo'rquvga javob bu adrenalinning qon oqimiga tushishi bo'lib, bu inson tanasida gormonal portlashga olib kelishi mumkin.
Bola o'sib ulg'ayganida va uning atrofidagi dunyoni o'rganishni boshlaganida, bilim faoliyati bilan birga paydo bo'ladi. Bu jamiyatda rivojlanadi va kattalar ta'limda etakchi rol o'ynaydi
Qo'rquvning bir necha sabablari bor. Birinchi va eng tushunarli sabab - bu bolani qo'rqitgan o'ziga xos hodisa (it tomonidan tishlangan, liftga qo'yilgan). Bunday qo'rquvni tuzatish eng osondir. Ammo it tomonidan tishlangan bolalarning hammasi ham boshqalar uchun sezgir bo'lgan qo'rquvni rivojlantirmaydilar.
Bu ko'p jihatdan bolaning fe'l-atvorining xususiyatlariga bog'liq (tashvish, shubha, noumidlik, o'ziga ishonch, boshqa odamlarga qaramlik va boshqalar). Va bu belgi xususiyatlari, agar ota-onalar bolani qo'rqitayotganlarida paydo bo'lishi mumkin:
.Qo'rquvning eng keng tarqalgan sabablaridan yana biri bu bolalik xayolidir. Bola ko'pincha qo'rquvni o'ziga jalb qiladi. Bolaligimizda ko'pchiligimiz qorong'ulikdan qo'rqardik, u erda hayvonlar bizning ko'zimiz oldida hayotga kirishdi va hayvonlar bizni har tomondan urishdi. Ammo har bir bola bunday xayollarga boshqacha munosabatda bo'ladi. Kimdir ularni darhol unutadi va tinchlantiradi. Va kimdir uchun bu tuzatib bo'lmaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Uch xil qo'rquv mavjud. Tasniflash qo'rquv mavzusi, uning davomiyligi, paydo bo'lish sabablari va xususiyatlariga asoslanadi.
Obsesif qo'rquv - bola bu qo'rquvni muayyan, o'ziga xos vaziyatlarda boshdan kechiradi, u ularni keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan holatlardan qo'rqadi. Bunday qo'rquvlar, masalan, balandlikdan qo'rqish, yopiq va ochiq joylar va boshqalar
Xayolparast qo'rquv - bu qo'rquvning eng jiddiy shakli, sababini topib bo'lmaydi. Masalan, nima uchun bola o'yinchoq bilan o'ynashdan qo'rqadi yoki ba'zi kiyimlarni kiyishni xohlamaydi. Masalan, u ma'lum bir poyabzal kiyishdan qo'rqadi, chunki u bir vaqtlar sirpanib tushib, ularning ichiga tushib, uni qattiq urib, endi vaziyatni takrorlashdan qo'rqad
Qo'rquv eng keng tarqalgan tur ular tuzatish g'oyalari bilan bog'liq va bolaning o'z tasavvuridan kelib chiqadi. 90% hollarda amaliyotchi psixologlar ular bilan duch kelishadi. Avvaliga, bu qo'rquvlar har qanday hayotiy vaziyatga mos keladi, shundan keyin ular shu qadar ahamiyatli bo'ladiki, bola boshqa hech narsa haqida o'ylay olmaydi.
Bolalarning haddan tashqari oshirilgan qo'rquvini bolalarning xayolida dahshatli bo'rilar va ertak qahramonlari, shuningdek yo'qolish, hujum, suv, olov, og'riq va o'tkir tovushlar mavjud bo'lgan qo'rquv bilan bog'lash mumkin. Ota-onalarning o'limi ham bolalik qo'rquvining keng tarqalgan shakli bo'lib, ko'pincha kattalarning o'zlari tomonidan yaratiladi. Ular ko'pincha turli xil ertak qahramonlari va multfilm
127
qahramonlarining qo'rquviga asoslangan. Qo'rquvni yo'qotish uchun turli xil usullardan foydalanish mumkin. Bular o'yin terapiyasi, ertak terapiyasi, art-terapiya (turli "qo'rqinchli" belgilar chizish, salbiy belgilarni modellashtirish), shuningdek musiqa terapiyasi va raqs terapiyasi.
Bolalarning qo'rquvini engish uchun siz turli xil psixologik ta'sir usullaridan foydalanishingiz mumkin (o'yin terapiyasi, izoterapiya, ertak terapiyasi, musiqa terapiyasi, raqs terapiyasi, proektsion usullar, yengillik va o'zini o'zi boshqarish usullari)Qo'rquvni to'g'irlash bo'yicha ishlar bir necha bosqichda amalga oshi
Qo’rquv asoratlari
Bolalarda qo’rquv holati oqibatida jur’atsizlikni yuzaga keltiradi.Bolaning irodasi susayib,o’z kuchiga nisbatan ishonch yo’qoladi.Bunday holatda bola boa-bora bola asabini taranglashtirib,uni vahimaji qilib qo’yadi.Bola qo’rqqan paytida bosh miyadagi qo’rquvga nisbatan asab markazi boshqa asab markazlarini to’rmizlab ,qorong’idan himoyalash instinktini yuzaga keltiradi.Bola qo’rqqan sari qo’rqqan naesalari bosh miyadi aks etishi kuchayaveradi Ba’zan qattiq qo’rquv ta’sirida bolalarda nutq faoliyati buzilishi,duduqlanishi kuzatilishi mumkin.
Bolalarda tasavvur, ko’z oldiga keltirish qobilyati o’ta kuchli rivochlangan bo’lib u ertak qahramonlarni osonlik bilan xayolida jonlantira oladi.Salbiy qahramonlar qo’rquvni keltirib chiqarsa ,ijobiylari unga qo’rquvni yengishga yordam beradi.Bolani salbiy qahramonlar ijobiylaridan qattiq qo’rqishiga ishontirish kerak.Bolaga uyquga yotishdan oldin o’yinchoqlar bilan vaziyatli o’yin o’ynashi lozim.Bunda bolaga salbiy qahramonni jonlantirish vazifasi beriladi.Natijada bola o’zi qo’rqqan narsani ko’z oldiga keltiradi,bu obraz xayolida kichiklashib,kuchsizlashib yo’qoladi.
Foydalangan adabiyotlar
1.Kichik bolalarda katta qo’rquvlar Zebinso Ahmedova.
2.Qo‘rquvdan qo‘rqasizmi yoki qo‘rquv jumbog‘i Xenning Kyoler
Do'stlaringiz bilan baham: | 
