Zamonaviy axborot texnologiyalaridan

www.pedagoglar.uz
26-son 1 –to’plam may 2022 
Sahifa: 42 
sohasida yozgan asarlari matematika tarixida muhim o’rin egallaydi. Mana shu 
asarlar yordamida insoniyatning juda ko’p avlodlari matematika fanining bu 
bo’limlarini o'qib, o’rgandilar, o’nlab olimlar ushbu asarlarga sharhlar yaratdilar va 
turli xil tillarga tarjima qildilar. Xorazmiy o’z asarlari bilan o’rta asrlarda va undan 
keyingi asrlarda juda katta shuhrat qozondi. Uning al-Xorazmiy nomi keyinchalik 
«algorifm" so’ziga aylanib qoldiki, ushbu so’z bugungi kunda ma’lum hisoblash 
metodi ma’nosini bildiradi. 
Xorazmiy algebra fanidan dastlabki yozgan asari bilan algebra faniga asos soldi va 
uning muhim tushunchalari, mohiyati va qoidalarini belgilab berdi. Algebradan 
yozilgan mazkur asar Yevropada ham katta shuhrat qozonib, fransuz matematigi 
Viyet zamonasigacha algebradan muhim bir darslik kitobi bo’lib keldi. 
Xorazmiy o’zining arifmetikasida hindlarning to’qqiz raqam 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 va 
nol yordami, ya’ni o’nli pozision sistema bilan xohlagan sonning oson va qisqacha 
ifodalanishini bayon qilish maqsadida ekanligini yozadi. Ma'lumki, ushbh kitobda 
arifmetikaga oid ko'pgina masalalarni- sonlarni ko’paytirish va bo’lish, qo’shish va 
ayirishni mana shu sistema yordamida juda osonlik bilan bajarish mumkinligi qayd 
qilinadi.
XULOSA
Xorazmiy avval sonlarning pozision sistemasini tushuntiradi, keyin barcha sonlar va 
kasr sonlar ustida amallar bajarish qoidalarini va oxirida kvadrat ildizni chiqarish 
qoidalarini bayon qiladi. Yevropada bungacha rim raqamlari ishlatilar ediki, ushbh 
raqamlar o’zining murakkabligi bilan noqulay edi. Sharqda esa raqamlarni so’zlar 
yoki harflar bilan bayon etardilar, VIII asrning 70-yillaridan hind raqamlari 
astronomik jadvallar bilan bir qatorda Bag’dod va boshqa Sharq mamlakatlariga 
sekin-atalik bilan kira boshladi. Yarim asrdan so'ng esa o’nlik pozision sistema 
boshqa xalqlarga ma’lum bo’la boshladi.