Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi
"Oʻzbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish
konsepsiyasini tasdiqlash toʻgʻrisida”gi PF-5847-son Farmoni. (Qonun
hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 09.10.2019 y., 06/19/5847/3887-son).
2.Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 noyabrdagi
"Oʻzbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta'lim-tarbiya va ilm-fan
sohalarini rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi PF-6108-son
Farmoni. (Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 07.11.2020 y.,
06/20/6108/1483-son).
3. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 noyabrdagi “Ta'lim-
tarbiya tizimini yanada takomillashtirishga oid qo'shimcha chora-tadbirlar
toʻgʻrisida”gi PQ-4884-son Qarori. (Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy
bazasi, 07.11.2020 y., 07/20/4884/1484-son).
4.tdu.uz
BOSHLAG’ICH TA’LIM O’QUVCHILARIDA TABIATGA
MAS’ULIYATLI MUNOSABATNI SHAKLLANTIRISHGA
USLUBIY YONDASHUV
Alikulova D. M. - Farg'ona davlat universiteti
Yuqorida belgilab chiqilgan atrof-muhitga mas’uliyatli munosabatni
shakllantirishga xizmat qiluvchi boshlang’ich ekologik ta’lim va tarbiya
mazmunini joriy etish uchun tegishli bilim va malakalar hosil qilishni
ta’minlaydigan maktabgacha ta’lim yoshidagi O’quvchilar saviyasiga mos
va xos ish shakllari, vositalari va metodlarini ishlab chiqish
tadqiqotimizning eng muhim vazifalaridan biri sanaldi. Chunki, metodik
adabiyotlar tahlilidan eslatganimizdek, tarbiyachilarning qo’llarida bunday
metodik tavsiyalar yo’qligi ularning bu boradagi ishini muayyan darajada
qiyinlashtiradi. Ta’kidlash joizki, maktabgacha yoshdagi O’quvchilarning
ta’lim olish imkoniyatlari o’ziga xos. Shunga ko’ra ham ularning yosh
xususiyatlariga mos va xos ish usullaridan foydalanish taqozo etiladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2020 yil 30
sentyabrda “O’qituvchi va murabbiylar” kuniga bag’ishlangan tantanali
marosimdagi nutqida, “Bugun har bir o’qituvchi va tarbiyachi, oliygoh
domlasi ta’lim va ilm-fan sohasidagi eng so’nggi ijobiy yangiliklarni
o’quv jarayonlariga tatbiq eta oladigan, chuqur bilim va olamqarash egasi,
94
bir so’z bilan aytganda, zamonamiz va jamiyatimizning ilg’or vakillari
bo’lishlari kerak”,-deb alohida ta’kidlagan edi [1].
Shu munosabat bilan, Yurtboshimiz tashabbusi asosida “yashil
iqtisodiyot”ni barpo etishda yoshlarni faol jalb etish bo’yicha Maxsus
dasturni amalga oshirish taklif etilmoqda. Bu kelajakda “yashil”, ya’ni
ekologik toza mahsulotlarni iste’mol qilish madaniyatini shakllantirishga
katta imkoniyat yaratishi alohida ko’rsatib o’tildi [2].
O’quvchilarda atrof-muhitga mas’uliyatli munosabatni shakllantirish
metodlari bilan bog’liq masalalarni ijobiy yechish uchun ijtimoiy ekologik
boy tajribalardan kelib chiqish kerakligi tabiiy. Buning uchun tarbiyachi
ta’lim va tarbiya maqsadini ko’zda tutgan holda birinchi navbatda bugungi
ekologik vaziyatning asl mohiyati, uning tabiat va jamiyat oldiga qo’ygan
muammolaridan to’la xabardor bo’lmog’i, ta’lim va tarbiya mazmunini
O’quvchilar ongi va axloqiga singdirish zaruriyati va ehtiyojlarini hisobga
olmog’i lozim.
O’quvchilarda tabiatga mas’uliyatli munosabatni shakllantirish
vazifalarini amalga oshiradigan aksiologik va tizimli-faol yondashuvlarni
qo’llash zarurati bilan bog’liq.
Ta’lim jarayonida ushbu yondashuvga tayangan holda, O’quvchini
tarbiyalash ma’lum qadriyatlar tizimida, ijtimoiy-madaniy muhitda sodir
bo’lishi va kattalarning ma’naviy-axloqiy sohasida o’zini o’zi belgilash
xususiyatiga bog’liqligi tushuniladi. O’quvchi uchun – ota-onalar va
o’qituvchilar. Muhim kattalarning faol fukaroligi tufayli o’quvchi
atrofdagi olam qadriyatlariga nisbatan shaxsiy, hissiy jihatdan rangli
ma’nolar tajribasiga ega bo’ladi va uning xatti-harakatlarini o’zaro
bog’laydigan xatti-harakatlar normalari va qoidalarini aksiologik
o’zlashtirish subyekti sifatida ishlaydi. o’rganilgan qadriyatlar bilan.
Tizimli yondashuvining asosiy tamoyillari: olamni yaxlit ko’rish
tamoyili (olamning yagona rasmini shakllantirish); faoliyat tamoyili
(O’quvchilar tomonidan yangi bilimlarni mustaqil “kashfiyot“);
o’zgaruvchanlik tamoyili (gipotezalarni tizimli ravishda sanab o’tish va
yeng yaxshi variantni tanlash qobiliyatini rivojlantirish); uzluksizlik
prinsipi (metodik, mazmun va metodika darajasida ta’limning barcha
darajalari orasidagi uzluksizlik); minimaks tamoyili (o’quvchiga maksimal
darajada ta’lim mazmuni taklif yetiladi va o’quvchi bu tarkibni minimal
darajada o’rganadi); psixologik qulaylik tamoyili (ta’lim jarayonining
stressni yaratuvchi omillarini olib tashlash, xayrixoh muhitni yaratish);
ijodkorlik tamoyili (ta’lim faoliyatida ijodkorlikka maksimal yo’naltirish).
95
Tizimli yondashuvini amalga oshirishda yangi bilimlar o’quvchilarga
tayyor shaklda berilmaydi, balki ular mustaqil faoliyati jarayonida olingan
bo’lishi kerak. O’qituvchi esa, yangi sharoitda o’qitishning mazmuni va
usullarini mustaqil tanlagan holda, O’quvchilarning o’zlari dars
muammosini hal qilish haqida o’ylashlari va qanday harakat qilish
kerakligini tushuntirishlari uchun tadqiqot ishlarini tashkil etishga yordam
beradi.
Tizimli faoliyat yondashuvining asosiy texnologik elementi haqiqiy
qiyinchilik holati ekanligi bejiz emas. Shuning uchun tizimli yondashuvi
doirasidagi sinflar tuzilishi quyidagi bosqichlarni (bosqichlarning nomlari
shartli) o’z ichiga oladi: motivasion, maqsadli, huquqiy va baholash.
Interfaol o’qitish amaliyotining asosiy farqi shundaki, o’qituvchi
faoliyati o’z o’rnini o’quvchilarning faolligiga bo’shatib beradi, o’qituvchi
esa individual o’quvchiga individual yondashish o’rniga o’z faoliyatini har
bir o’quvchini rag’batlantiradigan va faollashtiradigan o’zaro muloqotdagi
o’quvchilar guruhiga yo’naltiradi. Jumladan, o’qitishning interfaol
usullarining afzalliklari orasida deyarli barcha o’quvchilarning bilish
jarayonida ishtirok etishlari, o’zlari bilgan va o’ylagan narsalarni tushunish
va fikr yuritish, dolzarb masalalarni ochiq muhokama qilish uchun teng
imkoniyatlarga ega bo’lishlari kiradi. O’quvchilarning o’zlari bilimlarni
kashf etadilar, o’zlashtiradilar va tuzadilar. Bu interfaol ta’lim maqsadlari
va an’anaviy ta’lim tizimining maqsadlari o’rtasidagi tub farqdir.
Tabiatga
mas’uliyatli
munosabatni
shakllantirishda
tizimli
yondashuvining ustuvorligi o’quvchilarning darsda ilmiy-tadqiqot kognitiv
ishlarini tashkil etish, ularda turli xil ma’lumotlar manbalaridan mustaqil
foydalanish ko’nikmalarini rivojlantirish, olingan bilim va ko’nikmalarni
hayotda qo’llashni o’z ichiga oladi. amaliy faoliyat va kundalik hayot. Shu
nuqtai nazardan, o’lkashunoslik nafaqat tabiat va atrof-muhitni muhofaza
qilish to’g’risidagi bilimlarni o’zlashtirish shakli sifatida, balki inson va
tabiat o’rtasida uyg’un munosabatlarni o’rnatishda avlodlarning ma’naviy
tajribasining shakllanayotgan shaxsini rivojlantirish bilan bog’liq faoliyat
sifatida ham namoyon bo’ladi. o’z ona yurtlarida yashovchi xalqlarning
an’analarida [3].
Atrof-muhitda turli funksiyalarni bajarishga tayyorlikni o’z ichiga
oladi: mehnat, axloqiy, kollektivistik, intellektual, kognitiv va boshqalar.
Tabiatga mas’uliyatli munosabatni faol va faol shakllantirishda o’lkamiz
tabiatining imkoniyatlari xilma-xildir. O’z hududini o’rganish va himoya
qilish bo’yicha faol faoliyat, maksimal ko’rinishni va atrofdagi olam
obyektlari bilan amaliy aloqani ta’minlash. Masalan, tabiiy muhitning
96
tabiiy obyektlari vizual tarzda kuzatish, amalda sinab ko’rish imkonini
beradi, shuning uchun inson faoliyatining tabiatga ta’siri haqida
allaqachon tasavvur hosil bo’ladi.
Aniqlangan uslubiy yondashuvlar boshlang’ich maktab o’quvchilarida
tabiatga
mas’uliyatli
munosabatni
shakllantirishning
haqiqiy
muammolarini ajratib ko’rsatish va shu bilan o’quv jarayonida ushbu
muammoni hal qilishning strategiyasi va asosiy yo’llarini aniqlash
imkonini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |