Замонавий узлуксиз таълимни рақамлаштириш: педагогика соҳасида

 Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi 
"Oʻzbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish 
konsepsiyasini tasdiqlash toʻgʻrisida”gi PF-5847-son Farmoni. (Qonun 
hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 09.10.2019 y., 06/19/5847/3887-son).
2.Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 noyabrdagi 
"Oʻzbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta'lim-tarbiya va ilm-fan 
sohalarini rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi PF-6108-son 
Farmoni. (Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 07.11.2020 y., 
06/20/6108/1483-son).
3. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 noyabrdagi “Ta'lim- 
tarbiya tizimini yanada takomillashtirishga oid qo'shimcha chora-tadbirlar 
toʻgʻrisida”gi PQ-4884-son Qarori. (Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy 
bazasi, 07.11.2020 y., 07/20/4884/1484-son).
4.tdu.uz 
 
 
BOSHLAG’ICH TA’LIM O’QUVCHILARIDA TABIATGA
MAS’ULIYATLI MUNOSABATNI SHAKLLANTIRISHGA 
USLUBIY YONDASHUV 
Alikulova D. M. - Farg'ona davlat universiteti
Yuqorida belgilab chiqilgan atrof-muhitga mas’uliyatli munosabatni 
shakllantirishga xizmat qiluvchi boshlang’ich ekologik ta’lim va tarbiya 
mazmunini joriy etish uchun tegishli bilim va malakalar hosil qilishni 
ta’minlaydigan maktabgacha ta’lim yoshidagi O’quvchilar saviyasiga mos 
va xos ish shakllari, vositalari va metodlarini ishlab chiqish 
tadqiqotimizning eng muhim vazifalaridan biri sanaldi. Chunki, metodik 
adabiyotlar tahlilidan eslatganimizdek, tarbiyachilarning qo’llarida bunday 
metodik tavsiyalar yo’qligi ularning bu boradagi ishini muayyan darajada 
qiyinlashtiradi. Ta’kidlash joizki, maktabgacha yoshdagi O’quvchilarning 
ta’lim olish imkoniyatlari o’ziga xos. Shunga ko’ra ham ularning yosh 
xususiyatlariga mos va xos ish usullaridan foydalanish taqozo etiladi. 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2020 yil 30 
sentyabrda “O’qituvchi va murabbiylar” kuniga bag’ishlangan tantanali 
marosimdagi nutqida, “Bugun har bir o’qituvchi va tarbiyachi, oliygoh
domlasi ta’lim va ilm-fan sohasidagi eng so’nggi ijobiy yangiliklarni 
o’quv jarayonlariga tatbiq eta oladigan, chuqur bilim va olamqarash egasi, 

---

94 
bir so’z bilan aytganda, zamonamiz va jamiyatimizning ilg’or vakillari 
bo’lishlari kerak”,-deb alohida ta’kidlagan edi [1]. 
Shu munosabat bilan, Yurtboshimiz tashabbusi asosida “yashil 
iqtisodiyot”ni barpo etishda yoshlarni faol jalb etish bo’yicha Maxsus 
dasturni amalga oshirish taklif etilmoqda. Bu kelajakda “yashil”, ya’ni 
ekologik toza mahsulotlarni iste’mol qilish madaniyatini shakllantirishga 
katta imkoniyat yaratishi alohida ko’rsatib o’tildi [2]. 
O’quvchilarda atrof-muhitga mas’uliyatli munosabatni shakllantirish 
metodlari bilan bog’liq masalalarni ijobiy yechish uchun ijtimoiy ekologik 
boy tajribalardan kelib chiqish kerakligi tabiiy. Buning uchun tarbiyachi 
ta’lim va tarbiya maqsadini ko’zda tutgan holda birinchi navbatda bugungi 
ekologik vaziyatning asl mohiyati, uning tabiat va jamiyat oldiga qo’ygan 
muammolaridan to’la xabardor bo’lmog’i, ta’lim va tarbiya mazmunini 
O’quvchilar ongi va axloqiga singdirish zaruriyati va ehtiyojlarini hisobga 
olmog’i lozim. 
O’quvchilarda tabiatga mas’uliyatli munosabatni shakllantirish 
vazifalarini amalga oshiradigan aksiologik va tizimli-faol yondashuvlarni 
qo’llash zarurati bilan bog’liq. 
Ta’lim jarayonida ushbu yondashuvga tayangan holda, O’quvchini 
tarbiyalash ma’lum qadriyatlar tizimida, ijtimoiy-madaniy muhitda sodir 
bo’lishi va kattalarning ma’naviy-axloqiy sohasida o’zini o’zi belgilash 
xususiyatiga bog’liqligi tushuniladi. O’quvchi uchun – ota-onalar va 
o’qituvchilar. Muhim kattalarning faol fukaroligi tufayli o’quvchi 
atrofdagi olam qadriyatlariga nisbatan shaxsiy, hissiy jihatdan rangli 
ma’nolar tajribasiga ega bo’ladi va uning xatti-harakatlarini o’zaro 
bog’laydigan xatti-harakatlar normalari va qoidalarini aksiologik 
o’zlashtirish subyekti sifatida ishlaydi. o’rganilgan qadriyatlar bilan. 
Tizimli yondashuvining asosiy tamoyillari: olamni yaxlit ko’rish 
tamoyili (olamning yagona rasmini shakllantirish); faoliyat tamoyili 
(O’quvchilar tomonidan yangi bilimlarni mustaqil “kashfiyot“); 
o’zgaruvchanlik tamoyili (gipotezalarni tizimli ravishda sanab o’tish va 
yeng yaxshi variantni tanlash qobiliyatini rivojlantirish); uzluksizlik 
prinsipi (metodik, mazmun va metodika darajasida ta’limning barcha 
darajalari orasidagi uzluksizlik); minimaks tamoyili (o’quvchiga maksimal 
darajada ta’lim mazmuni taklif yetiladi va o’quvchi bu tarkibni minimal 
darajada o’rganadi); psixologik qulaylik tamoyili (ta’lim jarayonining 
stressni yaratuvchi omillarini olib tashlash, xayrixoh muhitni yaratish); 
ijodkorlik tamoyili (ta’lim faoliyatida ijodkorlikka maksimal yo’naltirish). 

---

95 
Tizimli yondashuvini amalga oshirishda yangi bilimlar o’quvchilarga 
tayyor shaklda berilmaydi, balki ular mustaqil faoliyati jarayonida olingan 
bo’lishi kerak. O’qituvchi esa, yangi sharoitda o’qitishning mazmuni va 
usullarini mustaqil tanlagan holda, O’quvchilarning o’zlari dars 
muammosini hal qilish haqida o’ylashlari va qanday harakat qilish 
kerakligini tushuntirishlari uchun tadqiqot ishlarini tashkil etishga yordam 
beradi. 
Tizimli faoliyat yondashuvining asosiy texnologik elementi haqiqiy 
qiyinchilik holati ekanligi bejiz emas. Shuning uchun tizimli yondashuvi 
doirasidagi sinflar tuzilishi quyidagi bosqichlarni (bosqichlarning nomlari 
shartli) o’z ichiga oladi: motivasion, maqsadli, huquqiy va baholash. 
Interfaol o’qitish amaliyotining asosiy farqi shundaki, o’qituvchi 
faoliyati o’z o’rnini o’quvchilarning faolligiga bo’shatib beradi, o’qituvchi 
esa individual o’quvchiga individual yondashish o’rniga o’z faoliyatini har 
bir o’quvchini rag’batlantiradigan va faollashtiradigan o’zaro muloqotdagi 
o’quvchilar guruhiga yo’naltiradi. Jumladan, o’qitishning interfaol 
usullarining afzalliklari orasida deyarli barcha o’quvchilarning bilish 
jarayonida ishtirok etishlari, o’zlari bilgan va o’ylagan narsalarni tushunish 
va fikr yuritish, dolzarb masalalarni ochiq muhokama qilish uchun teng 
imkoniyatlarga ega bo’lishlari kiradi. O’quvchilarning o’zlari bilimlarni 
kashf etadilar, o’zlashtiradilar va tuzadilar. Bu interfaol ta’lim maqsadlari 
va an’anaviy ta’lim tizimining maqsadlari o’rtasidagi tub farqdir. 
Tabiatga 
mas’uliyatli 
munosabatni 
shakllantirishda 
tizimli 
yondashuvining ustuvorligi o’quvchilarning darsda ilmiy-tadqiqot kognitiv 
ishlarini tashkil etish, ularda turli xil ma’lumotlar manbalaridan mustaqil 
foydalanish ko’nikmalarini rivojlantirish, olingan bilim va ko’nikmalarni 
hayotda qo’llashni o’z ichiga oladi. amaliy faoliyat va kundalik hayot. Shu 
nuqtai nazardan, o’lkashunoslik nafaqat tabiat va atrof-muhitni muhofaza 
qilish to’g’risidagi bilimlarni o’zlashtirish shakli sifatida, balki inson va 
tabiat o’rtasida uyg’un munosabatlarni o’rnatishda avlodlarning ma’naviy 
tajribasining shakllanayotgan shaxsini rivojlantirish bilan bog’liq faoliyat 
sifatida ham namoyon bo’ladi. o’z ona yurtlarida yashovchi xalqlarning 
an’analarida [3]. 
Atrof-muhitda turli funksiyalarni bajarishga tayyorlikni o’z ichiga 
oladi: mehnat, axloqiy, kollektivistik, intellektual, kognitiv va boshqalar. 
Tabiatga mas’uliyatli munosabatni faol va faol shakllantirishda o’lkamiz 
tabiatining imkoniyatlari xilma-xildir. O’z hududini o’rganish va himoya 
qilish bo’yicha faol faoliyat, maksimal ko’rinishni va atrofdagi olam 
obyektlari bilan amaliy aloqani ta’minlash. Masalan, tabiiy muhitning 

---

96 
tabiiy obyektlari vizual tarzda kuzatish, amalda sinab ko’rish imkonini 
beradi, shuning uchun inson faoliyatining tabiatga ta’siri haqida 
allaqachon tasavvur hosil bo’ladi. 
Aniqlangan uslubiy yondashuvlar boshlang’ich maktab o’quvchilarida 
tabiatga 
mas’uliyatli 
munosabatni 
shakllantirishning 
haqiqiy 
muammolarini ajratib ko’rsatish va shu bilan o’quv jarayonida ushbu 
muammoni hal qilishning strategiyasi va asosiy yo’llarini aniqlash 
imkonini beradi.