Замонавий узлуксиз таълимни рақамлаштириш: педагогика соҳасида

Таҳлил ва натижалар (Analysis аnd results). 
Ўзбекистон 
Республикаси 1-Президенти Ислом Каримов ўзининг “Юксак 
маънавият-енгилмас куч” асарида адабиётнинг инсон ҳаётидаги ўрни 
ва аҳамиятига алоҳида тўхталар экан, жумладан шундай деган эди: 
“Инсонни унинг маънавий оламини кашф этадиган яна бир 
қудратли восита борки, у ҳам бўлса, сўз санъати, бадиий 
адабиётдир. Адабиётнинг инсоншунослик деб, шоир ва ёзувчиларни 
эса инсон рухининг мухандислари, деб таърифланиши бежиз эмас, 
албатта”. Ушбу юқоридаги сатрлар билан адабиёт борки, инсонлар 
китоб орқали маънавий озиқланади. 
Кейинги вақтларда ёшлар бўш вақтининг асосий қисмини 
телевидения, видеосалонлар эгаллаётганлиги уларнинг ахлоқига бир 
мунча путур етказяпти. Хусусан, ёшларнинг тутуриқсиз тамошаларга 
сарфлаётган вақти барча маданий фаолликка сарфлайдиган вақтидан 
бирмунча кўпайиб кетди. Яъни ўткинчи ҳаваслар турли хил даҳшат, 
ур-сурларни намойиш этувчи фильмлар дунёқараши, шахсий эстетик 
диди камол топмаган ёшларга салбий таъсир кўрсатмоқда. Шарқона 
одоб-аҳлоқни тарғиб қиладиган ва буюк бобокалонларимизни илмий 
мерослари қолдирилган китобларни тарғиб қилсак мақсадга мувофиқ 
бўлар эди. Алқисса, буюк келажагимизни мўлжаллаб, катта йўлга 
чиққан Ўзбекистон бугун соғлом ва баркамол авлодни тарбиялашни 
биричи галдаги вазифаси ёшларни китобхонлик мутолаасига 
қизиқтиришларимиз кераклигини кўрсатмоқда. Бу борадаги зарур 
ишлар босқичма-босқич амалга оширилаверади, китобхонлик орқали 
жамиятимиз ҳам соғломлашиб бораверади.

---

503 
Зеро, Низомий Ганжавий хазратлари таъкидлаганларидек: 
“кимки ўрганишни уят, ор демас. Сувдан дур топади, тошдан лаъл, 
олмос. 
1-3 
синфларда мустақил китобхонликни шакллантириш 
дастурини қуришга имкон берувчи хулосаларга келиш имконини 
беради. 
Ҳар бир тарихий даврда, биринчидан, ўқувчиларнинг 
китобларни мустақил ўқишга тайёргарликларининг объектив 
ижтимоий аҳамияти, иккинчидан, ундан келиб чиқадиган ва кичик 
мактаб ёшидаги ўқувчига ҳамда бошланғич синф ўқитувчисига 
қўйиладиган талаблар ва учинчидан, ўқувчиларнинг китобхонлик 
фаолиятларидаги мустақиллик даражасини аниқлайдиган ўқув-тарбия 
жараёнининг мазмунли ва ташкилий-методик томони бизни алоҳида 
қизиқтиради. 
Болаларнинг 
тўгаракларда, 
болалар 
клубларида, 
уйда 
китобларни синфдан ташқари мустақил ўқишлари ўқишнинг 2-
йилидан қўллаб-қувватланади. Бунда дастурда таъкидланганидек, 
ўқувчиларни керакли китобни каталогдан мустақил танлан ва унда 
зарур материални топишга; китобнинг номи ва муаллифнинг исмини 
дарҳол эслаб қолиш; уларни тўғри – аввал доскадан ўқитувчи 
ортидан кўчириш, 4-синфдан бошлаб мустақил ёзиб олишга ўргатиш 
муҳим. Болалар ўқиган китобларига қисқача шарҳ беришга 
ўрганишлари мақсадга мувофиқ. 1-синфдан болалар луғат билан 
ишлашга ўргатиш тавсия этилади (содда малака – саҳифалар 
рақамидан ва сарлавҳадан фойдаланиш назарда тутилмоқда – болалар 
1-синфда ўзлаштирадилар). 
2-синфда барча болалар сарлавҳадан фойдаланишлари, “мавзу 
бўйича нима ҳақида сўз юритилишини” билишлари, китоб бўйича 
содда характердаги тавсифни келтиришлари керак. 
3-синфда ўқувчиларни китобнинг тузилиши билан таништириш 
кўзда тутилади, ўқилган китобдан иш учун зарур қайдларни амалга 
ошириш кўникмаси шакллантирилади. 4-синфда – болани 
қизиқтирган саволларга жавоб топиш учун китоб, справочник, 
газетадан фойдаланиш, ўз сўровлари ва танлови бўйича бадиий ва 
ишбилармонлик адабиётларини ўқиш, алоҳида масалалар бўйича 
китобларнинг кичик рўйхатини тузиш, китоблар учну кутубхонага 
мурожаат этишни билишлари керак. Яъни, 1-4 синфларда мустақил 
синфдан ташқари ўқишни жиддий ташкил этишсиз ўқиш малакасини 
яхши ишлаб чиқиш мумкин эмаслиги тўғрисидаги фикр 

---

504 
тасдиқланади. Мазкур фикр, маълумки янги эмас [5], аммо шунчалик 
муҳимки, бизнинг чуқур ишончимизга кўра, у барча ва ҳар ким учун 
алифбо ҳақиқатига айланмагунига қадар уни имкон қадар кўпроқ 
такрорлаш керак. 
Мазкур давр дастурларида сингган бошқа шубҳасиз фикр, 
китобларни ўқишнинг аҳамиятини шунчаки таъкидлаш етарли 
эмаслигидан иборатдир. Шунинг учун болаларга ўқиш техникасини 
эгаллаганларидан бошлаб кутубхонадаги тартиб тўғрисидаги 
ғамхўрлик юкланади. Булар карточкалар тузиш, китобларни 
таъмирлаш ва ўқитувчига аҳоли ўртасида маданий-маърифий 
ишларда ёрдам кўрсатиш: кутубхона карточкаларини, китобларни 
жойлаштиришни ташкил этиш, гўдаклар ва ота-оналар учун 
китобларни баланд овозли ўқиш, китоб бурчагида тенгдошлари 
орасида нутқ сўзлаш ва ҳ.к. Ўқитувчига китобларни ўқиш билан 
боғлиқ барча фаолият болаларда қандай таассурот уйғотаётганлиги 
билан албатта қизиқиш туғдиради.