Замонавий узлуксиз таълимни рақамлаштириш: педагогика соҳасида

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Innovatsion texnologiyalar yordamida ta`lim samaradoligini oshirish 
yo`llari. Tuzuvchi: R.Ishmuxammedov. Toshkent, 2003. 3-11-betlar. 
2. K.Usmonova. Adabiy ta`limda ilg`or pedagogik texnologiyalar. 
Toshkent, 2004, 3-13-betlar. 
3. D.Abdurazzokova. Interfaol usullardan foydalanish. Toshkent, 2005, 3-
9-betlar. 
4. El`konin D.B. Psixologiya igriu. Moskva. Pedagogika. 1978. 
 
O‘QUVCHILARGA BADIIY-ESTETIK MAZMUNDAGI 
O‘QUV MATERIALLARINI TIZIMLILIK ASOSIDA TAQDIM 
ETISHNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI 
 
Shomurodov J. O. - Qori Niyoziy nomidagi O‘zPFITI tayanch doktoranti 
Badiiy estetik mazmundagi o‘quv materiallari asrlar davomida 
yoshlarning estetik tarbiyasini rivojlantirishga xizmat qilib kelmoqda. 
O‘quv materiallarida o‘zbek xalqining milliy urf-odatlari, ruhiyati, 
mentalitetiga doir ma’lumotlar o‘z qiyofasini ko‘rsatadi. Badiiy estetik 
mazmundagi o‘quv materiallari muayyan prinsiplar asosida tanlanib, 

---

475 
o‘quvchilarning kognitiv qabul qilishi uchun qulay, oson tarzda bayon 
etilishi lozim. 
Badiiy-estetik 
mazmundagi 
o‘quv 
materiallarining 
ta’lim 
samaradorligini ta’minlashdagi afzalliklari shundaki, bu kabi o‘quv 
materiallarini o‘quvchilar uni kognitiv qabul qilib, chuqurroq 
o‘zlashtirishga muvaffaq bo‘ladilar. Chunki o‘quv materiallari birinchi 
navbatda ularning xissiy olamiga ta’sir ko‘rsatadi. Nainki badiiy-estetik 
mazmundagi o‘quv materiallarini tizimli tarzda taqdim etish natijasida 
o‘quvchilarning bilimlarni hissiy qabul qilishlari jadallashib, badiiy 
nutqlari rivojlanadi, kogntiv imkoniyatlari kengayib boradi. 
Musiqa o‘qitish faoliyatlarida ta’lim samaradorligini ta’minlash 
uchun kognitiv jarayonning o‘ziga xos qonuniyatlarini hisobga olish 
lozim. Buning uchun o‘quv materiallarini xotirada saqlab qolish, 
axborotlarni qayta ishlash, bilimlarni o‘zlashtirish va ijodiy faoliyatda 
qo‘o‘llashga e’tibor qaratish talab etiladi. O‘quv materiallari ilmiy bilim, 
ko‘nikmalarning tarkibiy qismi sifatida o‘quvchilarning ongida 
saqlanadi.[3] 
Badiiy-estetik mazmundagi bilimlar yordamida ko‘plab ijodiy 
faoliyat natijalari intuitsiya shaklida namoyon bo‘ladi va umumlashadi. 
Ular to‘liq anglanmagan kuzatishlar mahsuli sifatida namoyon bo‘ladi. 
Badiiy-estetik ta’lim jarayonida intuitsiya yangi bilimlarni o‘zlashtirish 
usuli sifatida namoyon bo‘ladi. Shu o‘rinda badiiy-estetik mazmundagi 
bilimlar, axborotlarning o‘quvchilar ongi, ularning sezgilariga ta’sir 
ko‘rsatishi nazarda tutiladi. O‘quvchilarning ongida ajdodlar tomonidan 
yaratilgan madaniy boyliklar chuqur anglangan holda aks etadi. Bunday 
jarayonda o‘qituvchilar musiqaga oid bilimlarning o‘quvchilar tomonidan 
o‘zlashtirilishi va ularning amaliy faoliyatida qo‘llanishiga e’tibor 
qaratishlari zarur. 
Badiiy-estetik mazmundagi o‘quv materiallari o‘quvchilarga turli 
shakllarda taqdim etiladi. Masalan, o‘quv savollari, ko‘rgazmali vositalar 
tarkibida, axborotli, ilmiy-ommabop matnlar, mustaqil ishlar, didaktik 
topshiriqlar, mashqlar. O‘quv materiallari mazmunida bilimlar, xalq 
ijodiyoti tajribasi, umummilliy va ma’naviy qadriyatlar, shaxslararo 
madaniy munosabatlar, milliy g‘oya va dunyoqarashni rivojlantiruvchi 
vositalar ifodalanishi lozimdir. Badiiy-estetik mazmundagi o‘quv 
materiallarining mantiqiy qurilishida mantiqiy tizimlilik va mantiqiy 
strukturalilik yo‘nalishlari ajratiladi. Tizimli mantiqiy izchillik 5-7-sinf 
musiqa madaniyati darslarida o‘quvchilarga taqdim etiladigan o‘quv 
materiallarini strukturalashda qo‘llaniladi. Ayni bir o‘quv predmetlariga 

---

476 
mansub bo‘lgan ta’lim mazmuni elementlari orasida bir xildagi 
aloqadorlikni ta’minlash mumkin. Bunda mazkur o‘quv predmetidan 
taqdim etiladigan bilimlar yig‘indisidan zarur ma’lumotlar tanlab olinadi.
Ayrim pedagog olimlarning ta’kidlashlaricha, badiiy-estetik 
xarakterdagi o‘quv materiallarining mazmuni o‘z qurilishiga ko‘ra turli-
tuman bo‘ladi. Shuning uchun ham o‘quv fani mazmunini turlicha 
elementlar doirasida taqsimlash maqsadga muvofiqdir.
Badiiy-estetik mazmundagi o‘quv materiallarini tarkibiy qismlar va 
bloklarga ajratishda kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan davlat 
ta’lim standartlari talablariga amal qilish taqozo etiladi[1]. Bunda 
o‘quvchilarning hissiy tajribalariga tayanish ham o‘quv materiallarini 
kichik qismlarga ajratishda asosiy o‘rinni egallaydi. 
Badiiy estetik mazmundagi o‘quv materiallarini tizimlilik asosida 
tanlanib taqdim etilsa, pedagogik jarayonda o‘quvchilarning uni kognitiv 
qabul qilishi murakkablashadi. Taniqli pedagog T.A.Stefanovskaya[2]ning 
ta’kidlashicha, tizimlilik prinsipi doirasida, “o‘quv materiali mazmunini 
tashkil qiluvchi qismlar zanjirni hosil qilib, bunda birinchi xalqa
keyingisi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Bundan tashqari, ular orasida 
o‘zaro mantiqiy aloqadorlik mavjud bo‘lib, har bir keyingi qism 
oldingisiga bevosita bog‘lanadi. Bunday tarkibiy tuzilmalar o‘quvchilar 
zimmasiga birmuncha vazifalar yuklaydi”.
Xulosa 
qilib 
aytganda 
badiiy-estetik 
mazmundagi o‘quv 
materiallarini tizimli tarzda taqdim qilish muhim ahamiyatga ega. Badiiy-
estetik mazmundagi o‘quv materiallarini tanlashda muayyan qoidalarga 
asoslanadi: juft mulohazalar yagona sahifada parallel chop etiladi, 
o‘xshash fikrlar ikki pog‘onali konstruksiyaga joylashtiriladi. O‘quv 
materialining tarkibida o‘quvchilarning hissiy olamiga ta’sir ko‘rsatadigan 
vositalar: badiiy matnlar, rangli illyustratsiyalardan bir vaqtning o‘zida 
foydalaniladi.