Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

2.1. Genlarning o’zaro kombinirlangan tipdagi ta`sirida miqdor belgilarining irsiylanishi haqida tushuncha

Bundan oldingi mavzularda allel va noallel genlaming o ‘zaro ta’sirida sifat belgilarining irsiylanish va rivojlanish qonuniyatlari (G.Mendel qonunlari, komplementariya, epistaz, polimeriya) bilan tanishdik. Buning uchun genotipi va fenotipi jihatidan altemativ (keskin farq qiluvchi) belgilarga ega bo‘lgan gomozigotali ota-ona organizmlaming duragay avlodlari genetik tahlil qilinganligini ko‘rdik.

Miqdor belgilarning irsiylanish qonuniyatlari esa belgilari fenotipik altemativ bo‘lmagan, bir-biridan bu belgining fenotipik rivojlanish darajasi bilangina farq qiluvchi ota-ona organizmlar chatishtirilib, ulaming duragaylarida tahlil qilinishi natijasida kashf etildi. Chunki miqdor belgilar bo‘yicha odatda altemativ fenotipga ega bo‘lgan genetik kolleksiya liniyalari yaratishning iloji yo‘q.
Genetik mantiqqa asoslanib shuni ta’kidlash kerakki, miqdor belgilarning ham genotipik asoslarini to‘liq aniqlash uchun genetic tahlilga bu belgi b o‘yicha altemativ fenotipga, gomozigotali genotipga ega b o‘lgan izogen liniyalami jalb etish zarur. Bu yo‘nalishdagi genetik tadqiqotlar 0 ‘zbekiston Milljy universitetida amalga oshirildi. Genetik tahlil uchun boshlang‘ich genetik obyekt sifatida 0 ‘zMU da ko‘p yillik genetik tadqiqotlar natijasida yaratilgan g ‘o ‘zaning murakkab miqdor belgisi b o ‘lgan - tola chiqishi (tola hosildorligi) b o ‘yicha altemativ fe­notipga hamda turli gomozigotali genotipiga ega bo‘lgan genetik kolleksiyasining izogen liniyalari jalb etildi. (ilova- 28-1, 2 rasm).
Tola chiqishi deb, terib olingan g ‘o ‘za hosili (chigitli tola) ko'rsatkichidan foiz hisobida ajratib olinadigan tola miqdoriga aytiladi. Masalan, 100 kg g ‘o ‘za hosilidan o ‘rtacha 65 kg chigit, 35 kg tola olinadi. Bu misolda tola chiqishi 35 foiz deb aytiladi.
Tadqiqotlar natijasida tola chiqishi ko‘rsatkichi chigit yuzasining tuklanish tiplariga muayyan darajada bog‘liq ekanligi aniqlandi. Tola chiqishining 1/3 qismiga yaqini tuklanish genlarining pleyotrop ta’siri natijasida rivojlanishi ko‘rsatildi. Shuning uchun bu belgilar bo‘yicha bajarilgan genetik tahlil natijasini tuk va tolaning o‘zaro bog ‘liqligi holida bayon etamiz.