Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti o‘zbekiston tarixi kafedrasi tarixiy o‘lkashunoslik va urbanizatsiya

3. O‘lka tarixini o‘rganishda toponimikaga oid ma’lumotlar to‘plash va ulardan foydalanish. Toponimikani o‘rganish ma’lumot to‘plashdan boshlanadi. Bu ish odatda o‘lkashunoslik bo‘yicha tadqiqot olib borilayotgan maxalla, qishloq, ovul, hududlarida keyinchalik ma’muriy tuman hamda viloyat va nihoyat o‘lka miqiyosida amalga oshiriladi.
Toponimik ma’lumot yig‘ish ishini boshlashdan avval, ish rejasi va dasturini ishlab chiqarish zarur. Dalada tadqiqot ishlarini amalga oshirish jarayonida aholidan eshitgan hikoya, afsona, o‘tmish haqidagi suhbatlarini hamda boshqa materiallarni muntazam yozib boradigan maxsus daftar bo‘lishi shart. Shundan so‘ng surishtirish va suhbat natijasida olingan ma’lumotlarni tadqiq qilishda toponimik toifalar bo‘yicha maxsus kartotekalar tuziladi. Keyin shu asosda lug‘atlar tuziladi. Tadqiq qilingan va to‘plangan toponimik ma’lumotlar o‘lkashunoslik muzeylarida aniqlanadi. Shuningdek, bu ma’lumotlar maxsus kutubxonalarda alohida bo‘lim qilib saqlanadi.
Toponimik ma’lumotlar to‘plash ko‘pincha shu o‘lka tarixini o‘rganish ishi bilan parallel holda
olib boriladi. Turistik sayohatlarda va poxodlarda, ilmiy safarlarda qatnashgan, shuningdek, muzeylar, arxeologik yodgorliklar, tarkibiy obidalar va arxitektura yodgorliklariga borgan o‘lkashunoslar arxeologik, etnografik ma’lumotlar bilan bir qatorda toponimik ma’lumot ham to‘playdilar.
V.A. Nikonovning «Vvedenie v toponimiku» (M.: 1965) asarida toponimika bo‘yicha tadqiqotlar qanday olib borish, uni nimalardan va qachon qaerdan boshlanishining uslubi va usullari aniq ko‘rsatib berilgan.
Toponimlardan nom olgan buyumlar, o‘simliklar, hayvonlar shu qadar ko‘pki, ba’zan hatto ularning etnomologiyasi to‘g‘risida o‘ylab ham o‘tirmaymiz. Qo‘qon arava, Buxoroi qovun, Chust pichog‘i kabi so‘zlarda o‘sha joy nomlari hamon esga kelishi mumkin.
Akademiya ( Afrika yaqinidagi changalzor), Vulkan (Turrin dengizidagi Vulkano orol nomidan), Jersi (Normandiyadagi shahar), Kafe (Afrikadagi Kaffa o‘lkasi nomidan), Olimpiada
(Gresiyadagi eng baland Olimp tog‘i nomidan) kabi so‘zlar ham toponimlar guruhiga kiradi.
Toponimlar minerallar orasida ayniqsa ko‘p uchraydi. Buni quyidagi misollardan ko‘rish mumkin: avstralit mineral (Avstraliya) agat (o‘zbek tilida ariq deyiladi) qimmatbaho tosh, alebastr-oq chips (Misrdagi Alebastr shahri va tog‘i nomidan) tuya muyunit-meniral (Farg‘ona vodiysidagi tuya mo‘yin koni).