|
1-masala. Bolalarga ustozi quyidagi quvonchli yangilikni aytdi: “ Sizlardan biringiz terma jamoaga taklif qilindingiz”. Uztozining bu so`zini eshitib:
Sobir: “O`ylaymanki, bu Botir yoki Vali bo`lsa kerak”,- dedi, Botir esa: “Menimcha, Vali bo`lsa kerak, chunki uning bo`yi baland”,-dedi, Vali esa: “ Meni taklif etishmasa kerak”,- deb e’tiroz bildirdi.Agar bolalarning bittasining mulohazasi to`g`ri bo`lsa, terma jamoaga kim taklif etilgan?
Yechish. Masala shartini tahlil etish asosida birinchi bosqichda muammoning qo`yilishi va uni tahlil etish amalga oshiriladi. Buning uchun masala matnidan mulohazalar ajratilib, ular tuzilgan gipoteza bilan taqqoslanib, rost yoki yolg`on ekanligi o`rnatiladi. Masalada qo`yilgan savolga javobning (yechimning) to`g`riligi me’zoni sifatida uning sharti bo`yicha rost bo`ladigan mulohazalar soni bo`ladi. Berilgan masala uchun bu shart quyidagichadir: “Faqat bitta bola haq bo`lib chiqdi (rost gapirdi)” bo`ladi.
Agar o`quvchi barcha rad etilgan gipotezalarni hisobga olmasdan, jadvaldan tasdiqlangan gipotezada rost bo`ladigan mulohazalar sonini topa olsa, u holda bu xulosa yechimni tahlil qilish va
37
umumlashtirishning natijasi bo`ladi. Masala ustida bunday usulda ish olib borish o`quvchilarning mantiqiy tafakkur qilish qobiliyatlarini rivojlantirish bilan bir qatorda, ularni gipotezalarni tuzish va tahlil etish asosida tadqiqot faoliyatiga jalb etish uchun asos yaratiladi. Masala shartiga asosan barcha mumkin bo`lgan gipotezalarni ko`rib chiqish o`quvchilarni to`la induksiya asosida xulosalar chiqarish bilan tanishtirishga sharoit yaratadi.
Ikkinchi bosqichda tadqiqotning barcha gipotezalari ifodalanadi,
ya’ni kim terma jamoaga taklif etilganligi haqidagi gipotezalar olg`a suriladi. Bolalar soni uchta va ularning har biri terma jamoaga taklif etilishi mumkinligidan, uchta gipoteza ifodalanadi.
Uchinchi bosqichda har bir gipoteza ko`rib chiqilib, tahlil etiladi va tekshiriladi. Buni har bir bolaning mulohazasi rost yoki yolg`on ekanligini o`rnatish orqali amalga oshirish mumkin. Gipoteza
ifodalangandan so`ng bolalarning mulohazalarini bir qiymatli baholash mumkin bo`ladi. Agar, masalan, terma jamoaga Botir taklif etilgan bo`lsa, Sobirning mulohazasi rost, Botirning mulohazasi esa yolg`on bo`ladi. Vali aytgan mulohaza ham rost bo`ladi. Bundan
ko`rinadiki, Botirning terma jamoaga taklif etilishi haqidagi gipotezada rost mulohazalar soni ikkita, shart bo`yicha esa terma
jamoaga bitta bola taklif etilgan. Demak, bu gipoteza noto`g`ri. Xuddi shu kabi boshqa gipotezalar ham tekshiriladi.
To`rtinchi bosqichda terma jamoaga kim taklif etilganligi haqida xulosa chiqarish mumkin bo`ladi. Bunda rost mulohazalar soni 1 ga teng bo`lishi zarur. O`zlarining xulosasini asoslash (gipotezani rad
etish yoki tasdiqlash) orqali o`quvchilar dalillar asosida o`z mulohazalarini qurishni o`rganadilar.
Beshinchi bosqichda masala yechimini tahlil etish jarayonida o`quvchilar bilan birgalikda uning yechimidan qo`shimcha natijalar keltirib chiqarish mumkin. Masalan, bolalardan kim haq bo`lib
chiqqanligini
|
o`rnatish mumkin.
|
Bunday
|
qo`shimcha
|
savolga
|
o`quvchining
|
to`g`ri
|
javobi
|
ular tomonidan,
|
mantiqiy masalalarni
|
yechishga tadqiqot
|
metodini
|
ongli
|
va tushungan holda
|
qo`llash
|
|
|
|
38
|
|
|
|
darajasini belgilaydi. Agar o`quvchi barcha rad etilgan gipotezalarni tashab yuborib, jadvalda tasdiqlangan gipotezaga javobi to`g`ri bo`lgan bolalarni topa olsa, u holda bu hulosa masala yechimini tahlil etish va umumlashtirish natijasi bo`ladi. Tadqiqot (ya’ni gipotezalar tuzish va tekshirish asosida yechiladigan) mantiqiy masalalarni yechimini jadval ko`rinishida ifodalash qulay bo`lib, jadvalni
to`ldirish quyidagi reja asosida amalga oshirilishi maqsadga
muvofiqdir:
1) Masala matnini diqqat bilan o`qish;
2) Masala matnida berilgan barcha mulohazalarni ostiga chizish;
3) Jadvalning vertical ustuniga har bir mulohazani qisqacha
yozish;
4) Jadvalning gorizontal satriga barcha gipotezalarni yozish;
5) Jadvalning har bir ustunidagi rost mulohazalar sonini hisoblash;
6) Xulosa keltirib chiqarish.
Ushbu reja asosida yuqoridagi masala yechimi quyidagicha rasmiylashtirilishi mumkin. Terma jamoaga kim taklif etilganligi haqidagi gipotezalarni ko`ramiz, ya’ni tadqiqot gipotezasini quramiz. Bolalar soni 3 ta va ularning har biri terma jamoaga taklif etilishi mumkinligidan, 3 ta gipoteza tuzib, uni tekshirishimiz zarur bo`ladi.
Gipotezalarni tekshiramiz. Buni bolalarning har biri aytgan mulohazani rost yoki yolg`onligini o`rnatish orqali aniqlaymiz. Gipoteza ifodalangandan so`ng, bolalar javoblarini bir qiymatli baholash mumkin bo`ladi.
-
Gipotezalar
|
Terma jamoaga… taklif etilgan
|
Bolalar mulohazasi
|
|
|
|
Botir
|
Vali
|
Sobir
|
|
|
|
|
|
Sobir:” Botir yoki Vali”
|
+
|
+
|
-
|
|
|
|
|
|
Botir:” Vali”
|
-
|
+
|
-
|
|
|
|
|
Vali:”Meni taklif etishmagan”
|
+
|
-
|
+
|
|
|
|
|
Rost mulohazalar soni
|
2
|
2
|
1
|
|
|
|
|
|
Terma jamoaga shu bola taklif etilganligi
|
Yo`q
|
Yo`q
|
Ha
|
haqida xulosa chiqarish
|
|
|
|
|
|
|
|
39
|
|
|
|
Demak, terma jamoaga Sobir taklif etilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
