Z. T. Rajamurodov, B. M. Bozorov, A. I. Rajabov, D. G‘. Hayitov

6-rasm. Ayollar (yuqorida) va erkaklar (pastda) xromosomalari.

Odamni otalangan tuxum hujayrasida xromosomalarning diploidli nabori saqlanadi (46). Otalangan tuxumni maydalanishida va hujayraning navbatdagi bo’linishida (bu jarayon mitoz deb ataladi) xromosomalar ikki martaga ortadi va har bir juft xromosomalar har qaysisi 46 tadan xromosomalar hosil bo’luvchi qiz hujayralarga bo’linadi. Agar spermatazoid va tuxum hujayralarida xromosomalarning diploid nabori saqlangan bo’lsa, ular qo’shilganidan keyin urug’langan tuxum 92 ta xromosomaga ega bo’ladi. Odatda esa bu holat yuz bermaydi.

Evolyusiya jarayonida otalanish paytidagi xromosomalar sonini doimiyligini ta’minlab turuvchi maxsus mexanizm yuzaga keldi va rivojlandi. Bu mexanizm hujayralarning maxsus bo’linish tipi bilan bog’langan bo’lib, bu bog’lanish tufayli jinsiy hujayralarga xromosomalarning gaploid nabori tushadi.

Jinsiy hujayralarning yetilishida bir-birini orqasidan juda tez takrorlanuvchi ikkita bo’linish yuz beradi, natijada xromosomalarning soni ikki marta kamayadi. Xromosomalarning sonini qisqarishiga olib keluvchi bo’linish mitoz deb ataladi.

Shunday qilib erkak va ayol zarodish hujayralari xromosomalarning yarim to’plamiga ega bo’ladi. Otalanishdan keyin bola organizmi rivojlanadigan xromosomalarning yig’indisi zigota hosil bo’ladi.