Z. T. Rajamurodov, B. M. Bozorov, A. I. Rajabov, D. G‘. Hayitov

Hujayralarning bo’linishi. Ko’p hujayrali organizmlarning o’sish va rivojlanishi, hujayralarning bo’linishi bilan bog’liq. Bir kecha-kunduzda odamlar organizmida 5.10¹¹ hujayralar o’ladi va yuzaga keladi, qon hujayralari, epiteliya, suyak to’qimalari bir yilda to’lig’icha almashinadi. Har qanday bo’linmaydigan hujayralarning xromosomasida bitta DNK nabori bo’lganligi sababli, yoki o’zida xuddi shunga o’xshashni hosil qilib hujayra har bir xromosomadagi DNK molekulalar sonini dastlab ikki martaga ko’paytiradi, ya’ni bu jarayon hujayralarni bo’linishga tayyorlanish davrida ham yuz beradi.

Hujayralar bo’linishidan oldin (turli hujayralarda bu davr 10-12 soatdan 20 kungacha davom etadi) ulardagi xromosomalarning sonini ikki barobar ortishi yuz beradi va energiya zahirasi hosil bo’ladi, qurilish oqsillari jamlanadi.

Xromosomalar soni har bir turning o’ziga xos bo’lgan belgisidir. No’xat hujayrasida 14-xromosoma, daryo qisqichbaqasida – 116 xromosoma saqlandi, odamlarni hujayrasida esa – 46 xromosoma bor.

Bir-biriga juda o’xshash tuzilishi bir xil bo’lgan xromosomalar gomologik xromosomalar deb ataladi. Har bir xromosoma o’zining gomologiga ega, xromosomalarning umumiy yig’indisi esa diploidli to’plamga ega. Odamlar hujayrasidagi 46 xromosomalar 23 juftni hosil qiladi.

Odamlarning 23 juft xromosomasidan 22 jufti (1 dan 22 gacha) erkaklar va ayollar uchun bir xil. 23-juft xromosomalarda aniq jinsiy tabaqalanish mavjud; ayollar tanasi hujayrasida ikkita katta bir-biriga juda o’xshash X-xromosomalar bo’ladi; erkaklarda esa faqat bitta katta X-xromosoma bo’lib uning sherigi bo’lib erkaklarda kichik U-xromosoma hisoblanadi, X va U-xromosomalar jinsiy xromosomalar deb ataladi.

Hujayralarning bo’linishi natijasida bo’linayotgan hujayradagidek xromosomalar miqdorini saqlovchi ikkita qiz hujayra hosil bo’ladi. Bu bo’linish paytida har ikkala qiz hujayralarda dastlabki hujayraning sitoplazmasi va boshqa organoidlari teng ikkiga bo’linadilar.