Z. T. Nishanova, N. G. Kamilova, D. U. Abdullayeva, M. X. Xolnazarova

psixologi

  G.Ay- 

zenk (1916—1997) intellekt 80% ga naslning va 20% ga muhitning 

ta’siri bilan belgilanadi,  deb  hisoblaydi.

Avstriyalik  psixolog  Z.Freyd  shaxsning  asosi  insonning 

ma’naviy hayotini instinktiv sohasi va jamiyat talablari o‘rtasida- 

gi  nizodan iborat bo‘lgan tuzilmaviy  nazariyasini yaratdi.  U  har 

bir inson oqibatda  «Boshqa  Men» va  «U»  nazorati ostida turadi- 

gan  tug‘ma jinsiy mayl  bilan tug‘iladi,  deb  hisoblaydi.  «U»  — bu 

taqiqlar ta’siri  ostida o‘zidan  «Men»ning kichkina bo‘lagini  ajra- 

tadigan ichki psixik instansiya.  «Boshqa  Men»  — insoniy  maylni 

cheklovchi  instansiya.  Demak,  «Men»ga  «U»  va  «Boshqa  Men» 

bosim  o‘tkazadi.  Bu  rivojlanishning ikkita  omili  sxemasi.

85

---

Psixologlar  egizaklarni  kuzatgancha  va  olingan  natijalarni 

taqqoslagancha  rivojlanish jarayoniga  biologik va  ijtimoiy  omil- 

larning  ta’sirini  aniqlay  oldilar.  Bu  usulni  egizaklar  usuli  deb 

nomladilar.  D.B.Elkonin  ko‘rsatdiki,  metodologik  nuqtayi  na- 

zardan  egizaklar  tadqiqotida  jiddiy  nuqson  bor:  nasliy  fond 

muammolari  aynanlik  yoki  aynan  emaslik  nuqtayi  nazaridan, 

muhitli  ta’sir  muammosi  esa  hamisha  aynanlik  nuqtayi  nazari­

dan  ko‘rib  chiqiladi.  Biroq  egizaklar  tarbiyalanadigan  bitta  (bir 

xil)  ijtimoiy  muhit  mavjud  emas  — bola  muhitning  qanday  ele- 

mentlari  bilan  o‘zaro  faol  harakat  qilishini,  albatta,  inobat- 

ga  olish  zarur.  Shu  sabab  ishonchli  natija  olish  uchun  ikki  no- 

ma’lumli  tenglama  bolgan  vaziyatlarni  tanlash  kerak.  Shundan 

xulosa  kelib  chiqadi,  ushbu  usul  yordamida  rivojlanish  muam­

molari  emas,  balki  individual  farqlar o‘rganilishi mumkin.