Z. T. Nishanova, N. G. Kamilova, D. U. Abdullayeva, M. X. Xolnazarova

Rivojlanish  omillari

Preformizm,  nasliy

Qiymati

Eksperimentni 

bola 

rivojlanishini 

o‘rganishda qo‘llash, rivojlanish g‘oyasi

Tadqiqotning  yo‘nalganligi

Biologik  yondashuv  odam  rivojlani­

shining  o‘ziga  xosligini  rad  etish 

ko‘rmaslik,  bola  imkoniyatlarini  pa- 

saytirish

L.S.Vigotskiyning ta’kidlashicha,  Byulerning nazariy tuzilma- 

larida qadrli biologik rivojlanishni umumiy sohasida psixik rivoj- 

lanishni  rivojlanish  va  tendensiyalarini  barcha  g‘oyalarini  ko‘rib 

chiqadi.  Biroq  ma’naviy  hayotni  butun  toliqligini  biologik  il- 

dizlaridan  psixik  funksiya  va  shakllarini  yuzaga  chiqarish  katta 

miya  o‘zagi  tuzilishi  rivojlanishida  normal  bolaning  muvaffaqi- 

yatlari sabablarini topish.  Byuler pozitsiyasini prinsipial  chegara-

83

---

laydi, antidialektikka aylantiradi.  Psixikani filogenez va ontogene- 

zi biologik evolutsiya  qonunlariga bir xil  darajada bo‘ysunadilar.

Amerikalik  psixolog  va  sotsiolog  Dj.Bolduin  o‘zining  davrida 

nafaqat  bilish,  balki  emotsional va  shaxsiy  rivojlanishlarni  olga- 

nishga  undagan.  Ijtimoiy  muhit  tug‘ma  qobiliyatlar bilan bir  qa­

torda  uning  tomonidan  rivojlanishning  muhim  omili  sifatida  ki- 

ritilgan,  chunki  odamni  normalari  qadriyatlari va  o‘ziga bolgan 

bahosi tizimli jamiyat ichida sodir boladi.  Bolduin birinchilardan 

bolib,  o‘yinning ijtimoiy rolini  keltirib oldi va uni ijtimoiylashuv 

vositasi  sifatida  ko‘rgan.  U  odamni  murakkab  ijtimoiy  munosa­

batlar tizimidagi  hayotga tayyorlashni  keltirib  oladi.

Bolduin  bolalarning  bilimi  rivojlanish  konsepsiyasiga  asosla- 

nadi.  Uning  ta’kidlashicha,  bilishning  rivojlanishi  tug‘ma  hara- 

katlar reflekslarini rivojlanishi bilan  boshlanuvchi bir necha bos- 

qichlarni  o‘z  ichiga  oladi.  So‘ngra  nutqning  rivojlanish  bosqichi 

va  bu jarayonni  mantiqiy  tafakkur  bosqichi  yakunlaydi.  Bolduin 

tafakkur  rivojlanishini  maxsus  mexanizmlarini  ajratgan  assimil- 

yatsiya  (muhit ta’sirini  interorizatsiyasi).  Bolduinning nazariyasi- 

ni bu holatlari J.Piajening qarashlariga ta’sir etdi.