Z. T. Nishanova, N. G. Kamilova, D. U. Abdullayeva, M. X. Xolnazarova

Rivojlantiruvchi:

  mavzuning  ta’limiy  va  tarbiyaviy  o‘quv 

maqsadlari  asosida talaba shaxsini rivojlantirish.

Tayanch  tushunchalar: 

Oliy  psixik  funksiyalar,  involyutsiya, 

madaniy-tarixiy nazariyasi,  rivojlanishning  eng yaqin zonasi,  ak­

tual zona.

10.1.  Oliy  psixik funksiyalarning yuzaga  kelishi va rivojlanishi

Yosh  davrlari  psixologiyasining  asosini  L.S.Vigotskiy  (1896— 

1934)  tomonidan  shakllantirilgan  asosiy tushunchalarning  qat‘iy 

g'oyalari va tizimlari tashkil qiladi.

1920—1930-yillarda  L.S.Vigotskiy  tomonidan  psixik  rivojla­

nishning  madaniy-tarixiy  nazariyasining  asosi  ishlab  chiqilgan. 

Garchi L.S.Vigotskiy tugallangan nazariyani yaratishga ulgurma- 

gan  bo‘lsa-da,  lekin  olim  ijodida  bolalikdagi  psixik  rivojlanish

172

---

haqida  um um iy  tushuncha  yoritilgan  edi.  Keyinchalik,  A .N .L e- 

ontev,  A.R.Luriya,  A.V.Zaparojets,  D.B.Elkonin,  L.I.Bojovich, 

М .I.Lisina  va  L.S.Vigotskiy  m aktabining  boshqa  vakillari  ishlari- 

da  rivojlantirib,  oydinlashtirilgan  va  aniqlangan.  L.S.Vigotskiy- 

ning  quyidagi  ishlarida  m adaniy-tarixiy  yondashuvning  asosiy 

m a zm u n i  yoritilgan.  «Bolaning  m adaniy  rivojlanish  m u a m m o - 

lari»  (1928),  «Psixologiyadagi  instrum ental  metod»  (1930),  «Bola 

rivojlanishida  vosita  va  belgilar»  (1930),  «Oliy  psixik  funksiyalar- 

ning  rivojlanish  tarixi»  (1930—1931)  o lim n in g   juda  m ashhur  ki- 

tobi  «Tafakkur  va  nutq»  (1933—1934)  va  qator  boshqalar.  L.S.Vi­

gotskiy  XX  asrning  birinchi  o 'n  yilligida  fan  sifatida  psixologiyani 

inqirozga  yuz  tutish  sabablarini  tahlil  qilib  psixik  rivojlanishning 

barcha  zamonaviy  t a ’limotlarida  unga  nisbatan  yondashuv  qo‘lla- 

nilganligini  aniqladi,  ularni  biologizator,  biologik  to'siq  yoki  na- 

turalistik  tabiiylik  deb  atagan.  Biologik  to ‘siq  talqini  bolaning 

rivojlanish  va  hayvonning  psixik  rivojlanishini  bir  qatorga  qo‘yib, 

tenglashtiradi.