Z. T. Karabayeva



Download 5,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet70/178
Sana31.12.2021
Hajmi5,6 Mb.
#278279
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   178
Bog'liq
toksikologiya

3.    Peroksisom    proliferator    retseptorlari.  AhR  ning  kashf  etilishidan  ko‘p 
o‘tmay,  peroksisom  proliferatorlar  deb  ataluvchi  kimyoviy  moddalar  ta’sirida 
faollashadigan  yana  bir  o‘xshash  kseno-biotik  retseptorlari  sinfi  aniqlandi.  Bu 
ksenobiotiklar lipidlar, peroksidlar  va  xolesterin  metabolizmida  ishtirok    etadigan  
muhim  hujayraosti  organoidlar  bo‘lgan  jigar  hujayralarida  peroksisomalarning 
o‘lchami  va  sonini  oshirish  xususiyatiga    ega.  Bu  katta  oila  tarkibiga    lipid 
miqdorini kamaytiradigan preparatlar  (masalan, xlofibratga  o‘xshagan  tolasimon 
oksidlar), xlorlangan erituvchilar (masalan, trixloretilen)  va  ftalat plastifikatorlari 
(DEHP, di-2-etileksil ftalat)  kiradi. 
 DEHP  ning  odam  organizmiga  ko‘rsatadigan    ta’siri    katta    munozaraga 
sabab  bo‘ldi,  chunki  DEHP  tibbiyotda  foydalaniladigan  va  iste’moldagi  ayrim 
mahsulotlarni  ishlab  chiqarishda  keng  ishlatiladigan  plastifikator  hisoblanadi 
(polivinilxlorid  (PVC)  polimerlariga  egiluvchanligini  oshirish  uchun  qo‘shiladi). 
Undan  foydalanish  ko‘pincha  bahslarga  sabab  bo‘ladi,  chunki  tarkibida  DEHP 
mavjud    bo‘lgan  jarrohlik  naychasi  neonatal  bo‘linmada  parvarish  qilinadigan 
yangi  tug‘ilgan chaqaloqlarda bir qator zaharlanish  holatlariga olib keladi, degan 
qarashlar  uchraydi.  DEHP ning kemiruvchilar jigarida saratonni keltirib chiqari-
shi  aniqlanganidan  so‘ng,    “balki  ko‘p  uchraydigan  bu  modda  jigarda  sezdirmas-


 
 
117 
 
dan  saraton    kasalligini    rivojlantirib    borishi  mumkindir”  degan  taxmin  paydo 
bo‘ldi  va  peroksisom  proliferatorlarga  nisbatan  e’tibor  kuchayib  ketdi.
26
  Biroq 
olimlar  peroksisom  proliferatorlar  uchun  hujayraviy  retseptor  vazifasini 
bajaradigan  yadro  retseptorlari  guruhi  –  PPAR  lar  (peroksisom  proliferator  faol-
lashtirgan retseptorlar) borligini aniqlashgach, xavotir ancha kamaydi.  
Bu  retseptorlar  oilasining  vakillaridan  biri,  PPAR  α  ayniqsa  olimlarning 
e’tiborini  tortdi,  chunki  DEHP  ta’siriga  uchragan  kemiruvchilarda  saraton 
rivojlanishini  “stimullaydi”  (PPAR  α  geni  olib  tashlangan  sichqonlar  DEHP 
induksiyalagan  o‘smalarga  chidamli  bo‘ladi).    PPAR  α  ning  faollashuvi  lipidlar 
metabolizmida  ishtirok  etadigan  (lekin,  odam  organizmidagi  ksenobiotik  meta-
bolizmida emas) CYP izoformasi – CYP4A1 ning ta’sirini kuchli induksiyalaydi.  
Keyinchalik  olib  borilgan  izlanishlar  shuni  aniqladiki,  odam  organizmida 
funksional  PPAR  α  bo‘lganida,  DNK  ning  uchinchi  oqimi  signallari  va  PPAR  α 
faollashuvidan  keyingi  hujayradagi  o‘zgarishlar  odam  organizmi  bilan 
kemiruvchilarda  sezilarli  farq  qiladi.  Sichqon  va  kalamush  jigar  hujayralaridan 
farqli    ravishda,  DEHP  ning    faollashuvi  odam    jigarida  hujayralarning  ko‘payi-
shini  stimullamaydi.  Bundan  odam  jigari  kemiruvchilarnikiga  qaraganda  DEHP 
kanserogeneziga nisbatan kamroq ta’sirchan, degan fikrni bildirish mumkin. 
 Mitogenezni    faollashtirib  yuborish,  odatda,  shunday  nomlanuvchi  geno-
toksik bo‘lmagan kanserogenlarning  umumiy  xususiyati  hisoblanadi  (8-bob, 8.5.2 
qism).  Vaholanki,    DEHP  PPAR  α  ta’sir  ko‘rsatayotgan  jigar  hujayralarida  mito-
gen  qobiliyatga  ega  emas  ekan, bu  DEHP  odam  organizmida  genotoksik  bo‘lma-
gan  jigar  kanserogeni  sifatida  harakatlanadi,  degan  xavotirni  ancha  kamaytirdi. 
Bunday  ehtimol  darajasining  kamayishi  bilan  olimlar  izlanishlarini  ancha  dolzarb 
bo‘lgan  masalalarga,  masalan,  jigardan  boshqa  to‘qimalarda  DEHP  keltirib 
chiqaradigan o‘smaning rivojlanib borishiga qaratdi. Bu kabi masalalar hali to‘liq 
o‘rganib bo‘linmas ekan, DEHP toksikologiyasi ham ochiq mavzuligicha qoladi. 
 
                                                           
26
 
Sporn MB, Liby KT. NRF2 and cancer: the good, the bad and the importance of context. Nat Rev cancer. 2012;12:564–71. 
 


 
 
118 
 

Download 5,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   178




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish