Z. T. Karabayeva

 
7.5. Teratogen  mexanizmlar 
 
DNK  sintezi  yoki  mitoxondriyal  nafas  olish  kabi  fundamental  biologik 
jarayonlarni  izdan  chiqaradigan  ko‘plab    ksenobiotiklar  homilada  zaharlanishga 
sabab  bo‘ladi.  Zamonaviy  Terotologiya  sohasining  oldida  turgan  asosiy  vazifa-
lardan  biri  -  begona  terotogenlar  ijobiy  ta’siriniga  erishish  va  ularning  asosiy 
to‘qimalar    jarayoniga    to‘siqlik    qilishini    oldini    olishdir.  Oxirgi    o‘n  yilliklar 

---

 
 
167 
 
ichida  bu  vazifa  ancha  osonlashdi,  buning  sabablaridan  biri  -  oddiy  prenatal 
rivojlanishda  molekulyar  asoslar  haqida  embrion  yetilishida  alohida  genlarning 
rolini o‘rganish orqali erishilgan tushunchalar  kengayganligi  bo‘ldi.  
Keyinchalik    yashil  fluoreskent  oqsil  moddasining  imkoniyatlari,  labora-
toriya  shariotida  o‘rganilayotgan  hayvonlarda  embrion  rivojlanishida  gen 
mahsulotlarining  xuxusiyatlarini  kuzatish  imkonini  yaratdi.  Genlarning  embrion 
to‘qimalarida  imkoniyatlarni  oshirib  beruvchi  usullar  ham  homilaning  rivojla-
nishini to‘liq o‘rganishda katta hissa qo‘shdi.  
Mexanik  embriologiyadagi  bu  kabi  yutuqlar  kimyoviy  teratogenezni 
o‘rganishiga  yo‘l  ochib  bergan  bo‘lishiga  qaramasdan,  asosiy  inson  teratogenlari 
prenatal  zaharlanishga  olib  keladigan  aniq  sabablar    jarayoni    murakkabligicha  
qoldi.  Bunday  qiyinchilik  va  noaniqliklarning    asosiy  sababi  shuki,  hayvonlar 
ustida  taqdiqotlar  olib  borishda  ishlatiladigan  kuchli    dori-darmon  va  kimyoviy 
moddalar  insonlarga  nisbatan  qo‘llanishi  mumkin  emas.  Xususan,  embrion 
to‘qimalarida  toksik  moddalarga  ta’sirchanlikning  noaniqligi  teratogen 
sindromlarini  tushunishni  murakkablashtiradi.  Shunday  bo‘lishiga  qaramasdan, 
oxirgi  yillarda  hayvonlar  ustida  o‘tkazilgan  qator  tadqiqotlar  teratogen 
mexanizmlar  haqida  noyob  ma’lumotlar  olishga  sabab  bo‘ldi,  kelajakda  esa  bu 
tajribalar  inson  embrionini,  homilani  o‘rganishda,  ijobiy  natijalarga  erishishda, 
albatta  o‘z samarasini beradi. Odatda, ko‘p teratogen moddalari homilaga reseptor 
yoki  bioaktiv  bog‘liq  moddalar  orqali zarar ko‘rsatadi. Shuni unutmaslik kerak-
ki,    bu  yakuniy  fikr  emas,  ayrim  inson  teratogenlarini  o‘rganish  uchun,  hayvon-
larda  o‘tkazilgan  tadqiqotlar  yetarli  bo‘la  oladi.