Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

Termobimetall saqlagichlar 
ancha uzun bo‘lgan va shuning uchun qisqa 
tutashuvlar ehtimoliga baland bo‘lgan yoritish zanjirlariga ulanadi.
Termobimetall saqlagichlar ko‘p karra ishlaydigan va bir karra ishlaydi-
ganlarga bo‘linadi. Zanjirda qisqa tutashuv yoki ortiqcha yuklanish sodir bo‘lsa 
ko‘p karra ishlaydigan saqlagichning kontaktlari davriy ravishda tutashadi va 
ajraladi, bir karra ishlovchi saqdagichning kontaktlari esa ajraladi. 
Saqlagichni qaytadan ishga tushirish uchun tugmachani bosish lozim. 
Er-
uvchan saqlagichning 
afzalligi shundaki, ularni alohida asboblarni himoya qi-
lish uchun (masalan, o‘ng va chap faralardagi uzoqni va yaqinni yorituvchi 
chiroqlarning har birini alohida) ishlatish mumkin. 
Elektr jihozlarining umumiy shakli. 
Avtomobillarning elektr jihozlari 
yondirish asboblari, signal berish asboblari, elektr mashinalari, nazorat o‘lchov 
asboblari, saqlagichlar va ulovchi o‘tkazgichlarni o‘z ichiga olgan mukammal 
kompleksdir. 
Umumiy ulanish shaklidan tok yo‘lini bilib olish mumkin. Akkumulyator-
lar batareyasidan iste‘molchilarga boradigan tok ampermetr orqali (starter va 
tovush signalidan tashqari) o‘tadi. Generatordan akkumulyatorlar batareyasini 
zaryadlash uchun keladigan tok ampermetr orqali yo‘naladi. 
O‘tkazgichlarni bir-biridan farqlash uchun ular turli rangda ishlab chiqari-
ladi. 
 
 
§4.10. Majburiy salt ishlash ekonomayzerini 
Avtomatik boshqarish tizimi 

---

Avtomobil shahar sharoitida harakatlanganda vaqtning 25 foizga bo‘lgan 
davrida uning dvigateli majburiy salt ishlash rejimida ishlaydi (dvigatel bilan 
tormozlash, uzatmalarni almashlab ulash, inersiya bilan harakatlanish va shu 
kabilar). Bu rejimda karburatorning drossel zaslonkasi yopiq boladi (yonilg'i 
berish pedali toliq qo'yib yuborilgan), dvigatel tirsakli valining aylanishlar 
chastotasi esa uning mustaqil salt ishlashidagi aylanishlar chastotasidan ortib 
ketadi. Majburiy salt ishlashda dvigatel foydali ish bajarmasdan yonilg'i sarf 
qiladi va drossel zaslonkasining tezda yopilishi natijasida yonuvchan aralashma 
o'ta quyuqlashib ketadi, oqibatda ishlatilgan gazlarning zaharliligi ortadi. 
Zaharlilik darajasi va yonilg'i sarfini pasaytirish maqsadida karburatorli 
dvigateli bo'lgan avtomobillarda majburiy salt ishlash ekonomayzerini 
avtomatik boshqarish tizimlari (MSIEABT) qo'llaniladi. Bundan tashqari, 
MSIEABT ning qo'llanilishi dvigatel bilan tormozlash samaradorligini oshira-
di. Bu xususiyat avtomobil tog'li yo'llarda harakatlanganda, ayniqsa, muhimdir. 
Hozirgi vaqtda ikki va uch kanalli MSIEABTlar qo'llanilmoqda. Ikki 
kanalli MSIEABT (asosan yengil avtomobillarda qo'llaniladi), majburiy salt 
ishlash rejimida dvigatelga yuborilayotgan yonilg'ini ikkita parametr bo'yicha, 
ya'ni tirsakli valning aylanishlar chastotasiga va drossel zaslonkasining holatiga 
qarab uzib qo'yadi. Majburiy salt ishlash rejimini aniqlash uchun tirsakli 
valning aylanishlar chastotasi datchiklari va drossel zaslonkasining holati xiz-
mat qiladi. Uch kanalli tizimda (3MJ1 yuk avtomobillarida qo'llaniladi) 
boshqarish uchta parametr bo'yicha, ya'ni tirsakli valning aylanishlar chastota-
siga drossel zaslonkasining holatiga va dvigateldagi sovitish suyuqligining ha-
roratiga qarab amalga oshiriladi. Bu tizimlarda tirsakli valning aylanishlar 
chastotasi to‘g‘risidagi signal boshqarish blokiga o't oldirish tizimidan yubori-
ladi.