Z sh. Shovqiyev, F. N. Oqbo‘tayiev

 
 
 
 
 

---

 
3 BOB. AERODROMLARNI MUZLASHGA QARSHI 
KURASHUVCHI MASHINALARI VA MAXSUS TOZALOVCHI 
MASHINALARI 
 
§ 3.1 Aerodromni qordan tozalash chora va tadbirlari 
 
20 asrning ikkinchi yarmiga kelib, boshqa sohalar kabi aviatsiya sohasi 
ham jadal rivojlandi. Buning isbotini aerodromda xizmat ko‘rsatish 
mashinalarining yaratilishi, qo‘l mexnatini bir muncha kamaytirib ish 
unumdorligini oshishiga olib keldi.
Aerodrom erusti xizmati mashinalaridan eng asosiylari aerodromlarni 
qordan tozalovchi mashinalardir. Hozirda bu mashinalarning bir nechta 
turlaridan foydalanib kelinmoqda. Aerodromni qordan tozalashdan maqsad 
uchish apparatlari aerodrom hududida harakatlanganda erkin harakatlanishi, 
sirpanib ketmasligi, uchish qo‘nish vaqtida bahtsiz hodisalarga uchramasligi 
uchun qo‘llaniladi. 
Zamonaviy qor tozalash mashinalar quyidagi ishlarni bajarishga 
moslashtirilgan: 

Qorni surish 

Qorni va suvni supirish 

Qorni frezerli va rotorli mashinalar yordamida olib uloqtirish 

Muzni eritish reagenti purkash va boshqa ishlarni bajaradi. 
Bu mashinalarning ayrimlari ko‘p funktsiyali hisoblanib, bir nechta 
ishlarni bajarishga mo‘ljallangan. Qor erigan va yomg‘ir yoqqanda faqat 
supirish ishlari olib boriladi. Agar yo‘laklar muzlasa maxsus reagentlar 
purkovchi mashinalar eritish ishlarini olib boradi.
Aerodromlarni qish mavsumida tozalash eng murakkab, mehnat-talab va 
mas'uliyatli vazifa, chunki qor kurash, zichlash, yaxmalakning oldini olish, 
yo'qotish, qor to'sish kabi ishlar ko'plab mashin ava mexanizmlarni talab
qiladi. 
Aerodromni qishki ekspluatatsiyaga tayyorlashda sun'iy qoplamalar, 
uchish maydonining gruntli qismi va suv qochirish qurilmalari capital yoki 
joriy ta'mir qilinishi kerak, qor tozalovchi, zichlovchi, muz ko'chi-mvchi va 
boshqa texnika vositalari, traktorlar, tirkamalar taxt qilib qo'yilishi kerak; 
yaxmalakka qarshi ishlatiladigan kimyoviy moddalar, sirpanchiqqa qarshi yirik 
donaliqum, ta'mirlar uchun qurilish materiallari tayyorlab qo'yiladi; 
aerodromning tamg‘a belgilari tiklanadi, yangilanadi, ko'chmabelgilar 
ta'mirlanadi yoki yangisi tayyorlanadi; asosiy va zaxira UQM lari 
ekspluatatsiyaga tayyorlanadi. Manfiy harorat boshlanishidan 2 oydan 
kechiktirmay kuzgi-qishki davrdagi tadbirlar rejasi, qorto'sish, qor-
muzko'chirish ishlarining texnologik kartasi tuziladi. Texnologik kartalar 
albomi (TKA) ga quyidagilar kiradi: aeroport sxemasi va unda qoplamalarni 
tozalash navbatlari va qor kurash ishlarida o'zaro aloqani tashkil etish sxemasi 
ko'rsatilgan holda; qorni tashlash joyi; kerakli mexanizatsiya vositalari, 

---

ularning texnik tavsiflarini ko'rsatgan holda. Uchish maydonini qordan tozalash 
uchun texnologik karta tuzayotganda, qor o'rtacha va eng ko'p yog‘ishiga 
mo'ljallanadi (meteostansiya ma'lumotlariga asoslanadi). 
Yangi yoqqan qorning, erigan qor va suvning qalinligini aniqlash uchun 
metall chizg'ich, yanada aniqroq o'lchash uchun L.I. Goretskiy v aN.L. 
Naumov konstruksiyasidagi o'lchagich ishlatiladi . O'lchagichning diski (2) 
niqor (yomg'ir) ustiga tekkizib, sterjen (5) ni pastga, qoplama yuzasiga 
tekkunicha tushiriladi. O'lchagichni vertical holda salgina zarb bilan 
qo'yiladiki, sterjen uchi qor qatlami, balchiq yoki suvdan o'tsin. Sterjendagi 
shkalaga qarab, qalinlik millimetrlar bilan aniqlanadi. O'lchovlar SUQM ning 
o'qibo'ylab, har 400 metrda, shuningdek, o'qdan 10-15 metr chapdava o'ngda 
o'lchanadi. Natijalardan o'rta arifmetik qiymat chiqariladi (SUQM uzunligining 
har uchdan bir qismi uchun). Masalan, balchiq qalinligi 4/5/3 degan yozuvdan 
bilish kerakki, SUQM ning birinchi qismida qalinlik - 4 mm, ikkinchisida - 5 
mm, uchinchisida - 3 mm.