Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

 
E
  turkumiga  alohida  tartibga,  fizik  xossaga  ega  bo’lgan  tog’  jinslari 
(torf,loy) hamda inson faoliyati natijasida hosil bo’lgan gruntlar kiradi. 
 
Bu  5ta  turkumdagi  tog’  jinslari  boshqa  muhandis-geologik  xususiyatlari 
jihatidan yana sinf va guruhlarga ajratiladi.  
 
F.N.Savarenskiy  ning  bu  tasnifi  boshqa  olimlar  tomonidan  yanada 
takomillashtirildi.  Hozirgi  vaqtda  muhandislik  geologiyasi  fanida  eng  ko’p 
qo’llaniladigan tasniflar bular: 
 
Y.M.Sergeyev  hamda    N.N.Maslovtasniflaridir.  Y.M.Sergeyev  tasnifida 
gruntlar  4  ta  sinfga  va  10  ta  turkumga  bo’linadi.  Bu  tasniflarda  tog’  jinslarining 
sinflarga ajratish ichki bog’lanishlariga hamda genetik turlarga qarab ajratiladi. 
 
I sinf – Magmatik tog’ jinslari. 
 
Bu 
sinfdagi 
tog’ 
jinslari 
o’z 
navbatida 
3 
turkumga: 
intruziv(granit,sienit,gabbro,granodiarit  va  boshqalar),  yarim  intruziv  (granodiarit 
porfir, gabbroporfirit) va effuziv (porfiritlar, diabazlar,liparitlar va boshqalarga) ga 
bo’linadi.   
 
II sinf – Metamorfik tog’ jinslari. 
 
Bu  sinfdagi  tog’  jinslari  o’z  navbatida  2  turkumga:  yaxlit  (marmar, 
kvarsitlar) va qatlam-qatlamli tog’ jinslarga (slanetslar, gneyslar) ajratiladi. 
 
III sinf – Cho’kindi tog’ jinslari.  
 
Bu  sinfdagi  tog’  jinslari  o’z  navbatida  5  turkumga:  sementlangan 
(qumtoshlar, shag’altoshlar), yarim sementlangan (ohaktoshlar, alevrolit, argelitlar, 
mergellar),  zarralari  bir-biri  bilan  bog’langan  bo’shoq  gruntlar  (gillar,  suglinok, 
supeslar),  zarralari  bir-biriga  bog’lanmagan  sochiluvchan  gruntlar  (qum, 

---

115 
 
 
shag’allar)  va  kimyoviy  tog’  jinslariga  (galit,  gips,  ohaktosh,  bo’r  va  boshqalar) 
ajratiladi. 
 
IV sinf – yumshoq va yengil gruntlar. 
 
Bu sinfga alohida va fizik xususiyatga ega bo’lgan yumshoq jinslar va sun’iy 
gruntlar kiradi. 
 
Inshootlarni  loyihalashda, ayniqsa ko’prik va  laxmlar, avtomobil  yo’llari va 
tayyorgohlarni  loyihalash  ishlarida  juda  ko’p  qo’llaniladigan  tasnif  –  bu 
N.N.Maslovtasnifidir.  Bu  tasnifga  ko’ra  tog’  jinslarining  asosiy  belgisi  ularning 
ichki tuzulishi (bog’lanishi) bo’lib, bu xususiyatiga qarab tog’ jinslari 4 ta sinfga 
ajratiladi. 
 
I sinf – qattiq mustahkam tuzilishga ega bo’lgan qoya tog’ jinslari; 
 
II sinf – suvli-kolloidli, ichki bog’lanishga ega bo’lgan gilli gruntlar; 
 
III sinf – ichki bog’lanishsiz, sochiluvchan yoki bog’lanmagan gruntlar; 
 
IV  sinf  –  maxsus  tog’  jinslari  bo’lib,  ular  boshqa  tog’  jinslaridan 
xossalarining o’zgaruvchanligi va har xilligi bilan farqlanadilar.