Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

ko’tarki uzilma, 
yuqoridan pastga tomon borsa 
uzilma 
deyiladi.  
 
146-rasm. Uzilma dislokatsiya turlari 
 

---

347 
 
 
 
Yer  yuzida  ba’zan  yonma-yon  yoriqlarni  uchratish  mumkin.  Tog’  jinsi 
qatlamlari  mana  shu  yoriqlar  orasida  yoki  yuqoriga  yoki  oastga  qarab  siljiydi. 
Natijada  yer  ustida  do’ngliklar  va  o’pirmalar  hosil  bo’ladi.  Ba’zan  tektonik 
harakatlar vaqtida qatlamlar yuqoriga va pastga emas, balki nishabligi qiya bo’lgan 
yoriq bo’ylab harakat qiladi. Dislokatsiya’ning bu turi 
siljish
 deb ataladi.  
 
Siljishlar  natijasida  bir  qatlam  ikkinchisining  ustiga  chiqib  qolgandek 
bo’ladi,  ya’ni  yosh  tog’  jinsi  qatlami  qari  tog’  jinsi  qatlamiga  tushub  qoladi  va 
bunday joylarda qurilish ishlari olib borilganda inshoot cho’kishi mumkin.  
 
Agar  qatlamlar  siljituvchi  tekislik  bo’ylab  sirg’alib  ketgandek  bo’lsa,  u 
siljiqni
 hosil qiladi. 
 
Uzilish  dislokatsiyalari  natijasida  hosil  bo’lgan  yoriqlar  turli  tog’  jinslari 
bilan to’lib qolib, joyning muhandis-geologik sharoiti o’zgarishiga olib keladi.  
 
Tektonik yoriqlarning yo’nalishi bo’yicha yangi tektonik harakatlar paydo 
bo’lishi  mumkin.  Shu  sababli  bunday  harakatlar  bo’lib  turadigan  joylarda 
muhandis-geologik  ishlar  olib  borilib,  Yer  qatlamlarining  bir-biriga  nisbatan 
yotishiga,  ularning  burmalanganligiga  va  tektonik  yoriqlarga  alohida  e’tibor 
berilishi va inshootlarni loyihalashda hisobga olinishi lozim.