Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

Selga  qarshi  kurashish  tadbirlari.
Shunday  qilib,  sel  oqimi  hodisasining 
hosil  bo’lishini,  tarqalishini,  tarkibini  hamda  uning  xossalarini  bilgan  holda,  unga 
qarshi  chora-tadbirlar  qo’llash  mumkin.  Bundan  tashqari,  sel  hodisasini  bo’lishini 
oldindan  aytib  berish  juda  katta  ilmiy  hamda  ijtimoiy  ahamiyatga  ega.  Buning 
uchun  joylarda  kuzatish  ishlari  yordamida  sel  xavfi  bo’lgan  hududlar  o’rganilib, 
ularga qarshi chora-tadbirlar qo’llaniladi. 
Tadbirlarni  qo’llashda  sel  havzasining  kattaligi,  hosil  bo’lish  sabablari, 
ayniqsa,  suv  to’planuvchi  havzalarning  shakli,  hajmi  hamda  qattiq  to’planadigan 
maydonlar sinchiklab o’rganilishi va ularning miqdori aniqlanishi lozim. Lekin har 
doim  bir  xil  chora-tadbirlarni  qo’llash  mumkin  emas,  chunki  yuqorida  aytib 
o’tilgandek, sel hosil bo’lish sharoitlari ham, sel havzalari ham har xildir. 
Sel  bo’lishini  oldindan  bilishda  har  yili  bo’ladigan  atmosfera  yog'inlarining 
miqdorini va xususiyatini o’rganish katta ahamiyatga ega. Shu bilan birga, joyning 
geomorfologik  sharoitini  va  geologik  tuzilishini,  nurash  jarayonining  borishini, 
yig'ilgan  tog'  jinslarining  miqdorini  aniqlash  sel  hodisasini  oldindan  aniqlashning 
omillari hisoblanadi. 
Sel  bo’lishini  oldindan  bilish  selga  qarshi  chora-tadbirlarni  to’g'ri  tanlashga 
imkon beradi. Bu chora-tadbirlar  xilma-xil bo’lib, ular quyidagilardan iborat: 
1.  Daraxtlar  o’tkazish,  sel  ko’p  bo’lib  turadigan  o’lkalarda  o’simliklar 
zichligini saqlab qolish, yaylovlardan to’g'ri foydalanish. Daraxtlar oqimni tartibga 
soladi hamda oqim miqdorini kamaytiradi. Lekin daraxtlar sekin o’sganligi sababli 
uning  foydasi  kechroq  bo’ladi.  Shu  sababli  selga  qarshi  tez  foyda  beradigan 
tadbirlar qo’llaniladi; 
2. Tog' yonbag'irlarining nishabligini kamaytirish (terrasalar hosil qilish); 
3. Oqib kelayotgan selning bir qismini boshqa soyga oqizib yuborish chora-
tadbirlari; 
4.  Sel  kuchini  kamaytiruvchi  har  xil  inshootlar  qurish  (oqovalar,  kanallar, 
zovurlar  qurish).  Keyingi  vaqtda  selni  ushlab  qoluvchi  yirik  inshootlar-suv 
omborlari va to’g'onlar qurish tavsiya etiladi. 

---

294 
 
 
Shunday  qilib,  sel  hodisasining  oldini  olish  inshootlarning  mustahkamligini 
saqlash omillaridan biri hisoblanadi.