Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

 
Sochiluvchan  gruntlarning  hajmiy  og’irligini,  hajmi  ma’lum  bo’lgan  idishga 
to’ldirib solib, tortish yo’li bilan aniqlanadi. 
 
        Zarrachalari  bog’langan,  ya’ni  gilli  gruntlarda,  hajmiy  og’irlik  ularning 
namligiga qarab ikki usul bilan aniqlanadi.  

---

171 
 
 
        Agar  grunt  nam  bo’lsa,  hajmiy  og’irlikni  kesuvchi  halqalar  yordamida 
aniqlanadi. Buning uchun kesuvchi halqa tarozida tortib olinadi (q
1
,gr.). Halqaning 
hajmi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi: πd
2
 
 
 Bu yerda :    d – halqaning diametri; 
                      h – halqaning balandligi. 
 
        So’ngra  halqani  tabiiy  holatdagi  (ichki  tuzilishi  buzilmagan)  namuna 
(monolit)  ustiga  qo’yib,  sekin-asta  qirqib,  unga  grunt  to’latib  olinadi.  Halqadagi 
gruntning  ikki  tomoni  tekislanib,  tarozida  tortiladi  (q
2
).  Shundan  so’ng  hajmiy 
og’irlik quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:  
ɤ
n
 = 
,
 
bu yerda:  q
1
 – halqaning og’irligi, gr; 
q
2
 – halqaning grunt bilan og’irligi, gr; 
V – halqaning hajmi, sm
3
. 
        Agar  gruntdan  olingan  namuna  quruq  bo’lsa  (halqaga  kesib  olish  mumkin 
bo’lmasa),  parafinlash  usulidan  foydalaniladi.  Buning  uchun  gruntdan  sharsimon 
shaklda kesib olingan namuna ipga bog’lanadi va biroz eritilgan parafinga 1-2 sek 
tushuriladi.  Grunt  sirtida  hosil  bo’lgan  parafin  pardasi  namunaning  g’ovaklariga 
suvni  kiritmaydi.  Parafinlangan  namuna  oldin  havoda,  so’ngra  suvda  muallaq 
holda tortiladi. Tajriba ikki marta qaytariladi.  Gruntning hajmiy  og’irligi quyidagi 
ifoda orqali ifodalanadi:  
 
Bu yerda: m – namunaning og’irligi, gr; 

---

172 
 
 
                m
1
 – namunaning parafin bilan havodagi og’irligi, gr; 
                m
2
 – namunaning parafin bilan suvdagi og’irligi, gr; 
                
ɤ
n
 – parafinning zichligi, 0,9 gr/sm
3 
 teng. 
                
ɤ
b
 – suvning zichligi, 1,0 gr/sm
3
 teng. 
        Ko’pgina  muhandislik  hisoblash  ishlariga  gruntning  hajmiy  og’irligi  qiymati 
emas, balki grunt skeletining hajmiy og’irligi miqdori ishlatiladi. Shu sababli grunt 
skeletining  hajmiy  og’irligi  deb  faqat  grunt  donalari  (bo’shliqlarisiz,  suvsiz) 
og’irligining  uning  hajmiy  nisbati  tushuniladi  va  u  quyidagi  ifoda  orqali 
aniqlanadi:  
 
Bu yerda: 
ɤ
w
 – gruntning hajmiy og’irligi, gr/sm
3
; 
W
tab
 – tabiiy namlik miqdori, %;