Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

20-§. Gruntlarning granulometrik tarkibi 
 
Gruntlarning fizik va mexanik xossalarini  o’rganishda ularni tashkil etuvchi 
zarrachalarning  (donalarning)  katta-kichikligi  katta  ahamiyatga  ega.  Shu  sababli 
gruntlarni granulometrik tarkibi o’rganiladi.  
 
Quyida  yo’lishlari  bilan  bog‘liq  bo’lgan,  oldin  muhokama  etilmagan 
gruntlarda  o’tkaziladigan  juda  murakkab  fizik  testlarning  qisqacha  bayoni 
keltirilgan.  Har  bir  tahlilda  uning  maqsadiga  katta  ahamiyat  berilgan,  sinashni 
qanday  olib  borish  kerakligi  va  to’liq  sinash  jarayoni  haqida  ma’lumotlar  esa 
adabiyotlarda keltirilgan. 
 
Lekin  ma’lum  bir  testlarni  muhokama  qilishdan  oldin  aytib  o’tish  lozimki, 
sinash  uchun  laboratoriyaga  yuboriladigan  namunalar  sifatli  bo’lishi  va 
laboratoriyaga  kelgandan  so’ng  ularga  ishlov  berishda  eng  kam  zarbalar  berilishi, 
ular doimiy harorat va namlikda saqlanishi lozim. Sinashning taxminiy soni va turi 
aniqlangandan  so’ng  daladan  olinadigan  gruntning  umumiy  hajmini  baholash 
kerak.  Laboratoriya  sinovlari  dasturi  noaniq  bo’lganda,  15-  jadvalda 
keltirilganlardan  foydalanish,  qaysiki  turli  xil  sinashlarni  o’tkazish  uchun  grunt 
miqdoridan  xohlagancha  foydalanish  uchun  kerakli  sharoitni  ta’minlash  kerak 
bo’ladi.  
 
Bundan  tashqari,  namunalar  laboratoriyaga  topshirilishidan  avval  ularni  turli 
moddalardan  zaharlanishini  aniqlash  kerak  bo’ladi.  Buning  uchun  laboratoriya 
xodimlari  maxsus  ma’lum  bajariladigan  ishlar  haqida  ogohlantirilishlari  kerak 
bo’ladi.  

---

155 
 
 
 
Laboratoriya  tajribalari  doimiy  haroratda  o’tkazilishi,  buning  uchun  havo 
konditsionerli  laboratoriyalar  bo’lishi  maqsadga  muvofiq  bo’lib,  foydalaniladigan 
sharoit  dala  sharoitiga  mos  bo’lishi,  shu  bilan  birga  ularni  loyihalashda  hisobga 
olish  lozim.  Ko’pgina  amaliy  tajribalar  gruntlarning  tajribasiga  bog‘liq  bo’lib, 
tajriba aniq bajarilganda, aniq ma’lumotlar olishu chun, ularni bajarishda bilim va 
tajriba kerak bo’ladi.  
 
Laboratoriya  tajribalarini  o’tkazish  uchun  kerak  bo’ladigan  namunalar 
miqdori quyidagi jadvalda keltirilgan. 
 
15- jadval
 
Tanlashni maqsadi 
Grunt turi 
Talab 
etiladigan 
namunaning 
miqdori (kg) 
Gruntning identifikatsiyasi, jumladan 
Glina, chang, qum 
1 
Atterbergning chegaralari, elak tajribasi, 
namlik miqdori va sulfat miqdori 
Mayda va o’rtacha 
shag‘al 
5 
Zichlanishni sinash 
Yirikshag‘al 
30 
Qurilish materiallarini, jumladan,gruntni  
muvozanatlanishini kompleks o’rganish 
Hammasi 
25-60 
 
Glina, chang, qum 
100 
 
Mayda va o’rtacha 
shag‘al 
130 
 
Yirik shag‘al 
160