Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

Tabiiy suvlarning qattiqligi.                 
10 – jadval 
Qattiqlik turlari 
 
 
Suvning qattiqligi 
bo’yicha ishlatilishi. 
Tuzlarning tarkibi bo’yicha 
qattiqlik turlari. 
Ca va Mg 
miqdori 
mg,ekv/l. 
 
 
Suvning 
turlari 
Umumiy qattiqlik 
1,5 gacha 
Juda 
yumshoq 
1.
 
Ichimlik suvi 
sifatida, sug’orish 
ishlarida 7mg.ekv/l 
gacha 
Suvda Ca va Mg ning hamma 
tuzlari mavjud. 
1,5 – 3,0 
Yumshoq 
2.
 
Cho’l mintaqalarida 
mollarni sug’orishda 
30-53 mg.ekv/l 

---

102 
 
 
Ca(HCO
3
),  Mg(HCO
3
)
2
 
3,0 – 6,0 
O’rtacha 
qattiqlikda
gi 
3.
 
Texnik maqsadlarda 
yumshoq va juda 
yumshoq suvlar. 
CaCO
3
, MgCO
3
, CaO
4
, MgO
4
 
CaCO
3
, MgO
2
 
6,0 – 9,0 
Qattiq 
4.
 
Qurilish ishlarida 
yumshoq va 
o’rtacha 
qattiqlikdagi suvlar 
ishlatiladi. 
Vaqtinchalik qattiqlik 
(qaynatilganda yo’qolib 
ketadi) 
9,0 dan katta 
Juda qattiq 
 
Ca(HCO
3
)
2
,  Mg(HCO
3
)
2
 
 
 
 
Doimiy qattiqlik. 
 
 
 
Umumiyvavaqtinchalikqattiqli
kningayirmasigateng. 
 
 
 
 
Suv tarkibidagi tuzlar va ularning miqdori kimyoviy tajribalarda aniqlanadi. 
Suvning qattiqligi uning tarkibida Ca va Mg ionlar miqdori bilan aniqlanadi. 
Agar  suv  tarkibida  Ca  va  Mg  ionlar  miqdori  6  mg/ekv    ko’p  bo’lsa,  ular  qattiq 
suvlar hisoblanadi. 
Yer  osti suvlarining agressivligi uning  tarkibidagi  erigan tuzlarning qurilish 
materiallariga ko’rsatadigan ta’siri bilan xarakterlanadi. 
Yer osti suvlari inshootning temir, beton qismiga ta’sir etib ularni yemiradi, 
zanglatadi.  Shu  sababli  yer  osti  suvlarining  agressivlik  darajasini  aniqlash  va 
ularga  qarshi  choralar  ko’rish  kerak  bo’ladi.  Yer  osti  suvlari  agressivligining 
quyidagi turlari mavjud: 
a)
 
Karbonatli agressivlik. 
Yer  osti  suvi  tarkibida  karbonat  angidrid  gazi  ko’p  bo’lsa,  sekin  eruvchi 
tuzlar  ham  tez  eriy  boshlaydi,  natijada  beton  yemiriladi.  Buni  quyidagi  kimyoviy 
reaksiya orqali ifodalash mumkin: 

---

103 
 
 
CaCO
3 
+ H
2
O + CO
2
 = Ca(HCO
3
)
2
 
Hosil bo’lgan Ca(HO
3
)
2
  natijasida beton tez yemiriladi. 
b)
 
Umumiy  kislotali  agressivlik  –  pH  miqdoriga  bog’liq  bo’lib, 
agar pH<5 bo’lsa, bunday suv agressiv hisoblanadi. 
c)
 
Sulfatli agressivlik.  
Sulfatli  suv  beton  tarkibiga  kirib,  undagi  ohak  moddasi  bilan  reaksiyaga 
kirishadi.  Natijada  gipsning  kristallari  hosil  bo’lib,  betonda  hajm  kengayishi  ro’y 
beradi  va  u  buziladi.  Oddiy  sementlar  uchun,  yer  osti  suvi  tarkibida  SO
4
  ion 
miqdori 250 mg/l dan ko’p bo’lsa, sulfatga mustahkam sementlar uchun 4000 mg/l 
dan ko’p bo’lsa, bunday suv agressiv hisoblanadi. 
d)
 
Magniyli agressivlik.  
Yer  osti  suvi  tarkibida  Mg  ionining  miqdori  750  mg/l  dan  ko’p  bo’lsa,  u 
agressiv hisoblanadi. Agressivlikning bu turida ham, betonda hajm kengayishi ro’y 
berib, natijada beton buziladi. 
e)
 
Yemiruvchi agressivlik.  
Suv  tarkibida  gidrokarbonat  (HCO
3
)  ioni  miqdori  0,4  –  1,5  mg-ekv/l  dan 
oshganda sodir bo’ladi. 
f)
 
Kislorodli agressivlik. 
Agar suv tarkibida erkin kislorod bo’lsa, u holda inshootning temir qismiga 
ta’sir etib uni zanglatadi (korroziyaga uchraydi)