Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar



Download 7,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet147/252
Sana06.01.2022
Hajmi7,26 Mb.
#322513
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   252
Bog'liq
fayl 1625 20210826

 
 
Gruntlarning  kapillyarligi
.  Suvning  kapillyar  harakati  yoki  gruntlardan 
suvni  ko’tarilishi  deb,  suv  gruntning  kapillyar  g’ovaklaridan,  bo’shliqlaridan 
pastdan  yuqoriga  qarab  kapillyar  kuchlar  ta’sirida  harakatlanishi  tushuniladi. 
Suvning  kapillyar  g’ovaklar  orqali  ko’tarilishi  suv  bilan  grunt  zarrachalarining 
o’zaro  ta’siridan  hosil  bo’lgan  ko’tarilish  kuchining  natijasidir.  Gruntlarning  bu 
xususiyati  kapillyarlik  xossasi  bo’lib,  bu  kattalik  gruntlardan  suvning  ko’tarilish 
balandligi va tezligi bilan tavsiflanadi. Gruntlarning kapillyar balandligi gruntning 
granulometrik  tarkibiga,  tuzilishiga,  namligiga,  suvning  haroratiga,  tuzlar 
miqdoriga bog’liq. 
        Changli  supes  va  suglinoklar  kichik  o’lchamdagi  g’ovaklari  bilan  boshqa 
gruntlardan farqlanadi. Shu sababli, agar ular zichlangan bo’lsa, kapillyar balandlik 
ularda yuqori bo’ladi. Lekin kapillyar suvlarning bunday gruntlardagi harakati juda 
sekin boradi.  
        Glinalarda, agar ular zichlangan bo’lsa, juda nozik g’ovakliklar bo’lib, ularda 
kapillyar  balandlik  1,5-2  m  dan  oshmaydi.  Bu  xususiyat  ularda  gilli 
zarrachalarning ko’pchishi va g’ovakliklarida havo bo’lishi bilan bog’liq. Suv gilli 
zarrachalarni  qavat  shaklida  o’rab  olgandan  so’ng,  zarrachalar  orasidagi 
g’ovakliklar berkilib qoladi. 


195 
 
 
 
68 – rasm Gruntlarning kapillyar balandliklarini  
aniqlash asboblari 
 
 
Eng  yuqori  kapillyar  balandlik  tarkibida  chang  zarrachalari  ko’p  bo’lgan 
gruntlarda  yuz beradi. Masalan  lyossimon tog’ jinslarida kapillyar balandlik  2–3 
m  ni    tashkil  qiladi.Grunt  g’ovaklarining  o’lchamlari  qanchalik  kichik  bo’lsa, 
suvning  kapillyar  ko’tarilish balandligi  shuncha katta bo’ladi. 
        Suvda    eritma  konsentratsiyasining    ortishi  va  haroratning    pasayishi  bilan    
kapillyar  ko’tarilish  balandligi  ortadi  va  aksincha,  harorat    yuqori  va  eritma 
konsentrasiyasi  katta  bo’lsa,  kapillyar    balandlik  kichik  bo’ladi.  Suvda  erigan 
tuzlarning    tarkibi  va  miqdori  kapillyar  ko’tarilish  tezligiga  ta’sir  etadi.  Grunt 
tarkibida natriy ionining ko’p bo’lishi natijasida, u gruntni tashkil etuvchi  donalar  
birikmasini  buzadi.  Uning  ta’sirida  gil  zarrachalari  ko’pchiydi  va  gruntning  
ingichka  g’ovaklari    mustahkam  bog’langan    suvlar  bilan    berkilib,  natijada 
kapillyar harakat to’xtaydi. 
        Agar  grunt  tarkibida  kalsiy  ionlari  bo’lsa,  u  donalar  birikmasini  
mustahkamlaydi va natijada kapillyar g’ovaklar  hosil bo’ladi. 
        Gruntlarda kapillyar balandliklarni aniqlash uchun  shisha naycha olib, uning  
tagiga  metall  to’r  yoki  doka  mahkamlanadi.  So’ngra  naychaga  tayyorlangan 
namunani  solib,  tagidan    suv  quyiladi.  Suvning  gruntdan  ko’tarilishi,  grunt 
rangining  o’zgarishiga (to’q rangga kiradi ) qarab kuzatiladi. Idishdagi suv yuzasi 
har  doim  bir  xilda  ushlab  turilishi  kerak.  Kuzatish  davomida  suvning  kapillyar 
ko’tarilish  balandligi  qiymati hamda uning tezligi aniqlanadi. 


196 
 
 
        Suvning grunt kapillyar g’ovaklari orqali harakatini o’rganish yo’l qoplamasi 
namligining o’zgarishini aniqlash uchun zarur. Ma’lum chuqurlikda yotgan yer osti 
suvi  kapillyar  naylar  orqali  ko’tarilib,  inshootning  asosiga  ta’sir  etishi,  natijada 
inshoot  asosini  tashkil  qiluvchi  gruntning  namligi  jo’valash  chegarasidagi 
namlikdan  oshib  ketishi  mumkin.  Bu  vaqtda  grunt  plastik  holatga  o’tib, 
mustahkamligi kamayadi. 

Download 7,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   252




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish