Z nishonova, D. Qarshiyeva eksperimental psixologiy a

inkor qilishda bu farazni mutlaq yaroqli emas, deb tushunish xato.
Balki bu faraz noto‘g ‘ri bayon etilgandir. Balki bu faraz to ‘g ‘ri,
faqat uni tushunarli shaklga keltirish kerakdir. Odatda, eksperimental
farazni tasdiqlanishi uning nazariy jihatdan to‘g ‘riligini tasdiqla-
maydi. Aytaylik, ko‘p hollarda tadqiqotchi ma’naviy jihatdan
yordam berishi tadqiqot javoblarida ijobiy ta’sir k o‘rsatadi, deymiz.
Lekin shu jarayonda tadqiqotchi tadqiqotni yakunlaganiga qarab
baholaymiz. Albatta, biz natijaga erishamiz, biroq bu natija nazariy
farazga taalluqli bo‘lmaydi.
74

---

Turli eksperimental farazlami tasdiq yoki inkor qilish juda qiziq
va murakkab jarayon bo‘lib, bu jarayonni psixologik tadqiqotlami
ko‘p o ‘tkazgan talabalarning o ‘zlari ham ko‘rib chiqa olishlari mum­
kin. Faraz qilaylik, eksperimental faraz tasdiqlangan yoki K.Popper
mantig‘iga ko‘ra inkor qilinmagan. Bunda eksperimentning javobini
ishlab chiqish kerak bo‘ladi. Bunday holda qanday fikrga kelish
mumkin va qanday sharoitda javoblar ishlab chiqiladi, eksperimen-
tatoming o ‘zgargani javoblarga ta’sir k o‘rsatadimi?
Nim a bo‘lganda ham eksperiment xulosasi psixologiyada
o ‘zgarmasligi kerak.
1. 
Obyektlarga nisbatan fikr bildirish. Agar biz eksperimentni
20 dan 25 yoshgacha bo‘lgan yigitlarda o'tkazgan bo‘lsak, unda
javob qanday bo'lishi kerak? Barcha tadqiqotchilarga Hom o sapien
sifatida qarashimiz to ‘g ‘ri bo'ladi. Shunda barcha tadqiqotlarimiz
aniq va to'g'ri chiqadi.
Skinneming tadqiqotlari kalamushlarda, kabutarlarda o'tkaziladi
va javoblar solishtiriladi. I.P. Pavlovning kuchuklardagi reflekslarni