Z. N. Yulchiyeva kasbiy psixologiya

Ikkinchi bosqich
shaxsning kasbiy muhim sifatlarini baholash 
uchun izlanuvchanlik dasturini tanlash va qayta ishlash. Hujjatlar 

---

147 
tahlili tavsiyalar, tavsiyanomalar, suhbat usullari qo‘llaniladi. 
Tanlangan metodikalar qator talablarga, jumladan, ma’lumotlilik va 
ishonchlilik talabiga javob berish lozim. 
Uchinchi bosqichda
tanlangan testlarni tekshirish va nazorat 
qilish bosqichi. Asosiy maqsad tanlangan metodikalar qanchalik 
faoliyat natijasini prognoz qila olishini aniqlashdir. 
To‘rtinchi bosqichda
kasbiy tanlovni o‘tkazish jarayonidir. 
Kasbiy tanlovni o‘tkazishning muhim sharti standartlik hisoblanadi. 
Tadqiqot sharoiti, ya’ni test, ko‘rsatmalar, blankalar, natijalarni 
qayta ishlash barcha nomzodlar uchun bir xil bo‘lishi lozim. Testdan 
foydalanish tajribasining ko‘rsatishicha, ko‘rsatmalarning ozgina 
bo‘lsa ham o‘zgarishi tadqiqot natijalariga ham o‘z ta’sirini o‘tka-
zadi. Nomzodning o‘zi tadqiqot natijalariga motivatsiyalashganligi 
ham muhim. Shu boisdan, tadqiqot o‘tkaziladigan muhit do‘stona, 
samimiy bo‘lishi kerak. Natijalar tahlili standart bo‘lishi lozim. 
Natijada barcha nomzodlarning natijalari muayyan guruhga 
birlashadi.
Ko‘pincha kasb tanlashda quyidagi tasnif qo‘llaniladi: 
– mutlaqo yaroqli; 
– shartli ravishda yaroqli; 
– yaroqsiz. 
Shaxsga kasb, kasbiy soha, mutaxassislik tanlanadi, bu ko‘proq 
uning individual psixologik xususiyatiga mos keladi, buning 
natijasida u o‘zining to‘liq imkoniyatini mehnat faoliyatiga tatbiq 
etadi. Kasbiy o‘quv muassasalarda kasbiy tanlov va kasbiy saralash 
mehnat ekspertizaning alohida shakli sifatida namoyon bo‘ladi.
Shuni nazarda tutish kerakki, espertizaning birinchi va ikkinchi 
shaklini sifatli o‘tkazish uchun asosiy vazifalar belgilangan: 
– bu ishga kirish imkoniyati bo‘lmagan insonlarni ishga 
olishining oldini olish (yoshini to‘g‘ri kelmasligi, sog‘ligi, 
ma’lumoti, psixofiziologik ko‘rsatkichlari); 
– mavjud kasbga ishchan mehnatni o‘z sog‘ligiga zarar 
yetkazmasdan bajaradigan insonlarni olish; 
– inson kasbining qaysi turiga qobiliyatli ekanligini aniqlash 
hamda faoliyatga tavsiya qilish. 

---

148 
Agar kasbiy tanlovda ikkita vazifa hal qilinsa kasbiy 
saralashning uchinchi bosqichi asosiy hisoblanadi Psixologik kasbiy 
tanlovda quyidagi shartlar bajarilsa, samarali va maqsadga muvofiq 
bo‘ladi: 
– obyektiv ijtimoiy-iqtisodiy zaruratning mavjudligi; 
– aniq kasbiy sohaning mavjudligi bunda ishchining kasbiy 
layoqati, yaroqliligi, mehnat samaradorligining ortishda katta 
ahamiyatga ega; 
– ishlab chiqilgan va tekshirib ko‘rilgan tanlov tizimi 
diagnostik metodikalarning bajarilishining ishonchliligi; 
– kasbiy tanlovni o‘tkazish uchun tayyorlangan mutaxassislar 
ular kasbiy tanlovni o‘tkazish va tashkillashtirishda amaliy tajribaga 
ega