Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti pedagogika kafedrasi

Birinchi  guruh  malakalari pedagogning o‘z  xatti-harakatini  idora qilishi  bilan  bog‘liqdir. 
Bunga  pedagogning  mimik  va  pantomimik  ifodalari,  o‘z  hissiyotini,  kayfiyatini  boshqarishini, 
aktyorlik va  rejissyorlik mahorat, nutq   madaniyati kiradi. 
Pedagogik texnikaning ikkinchi guruhdagi malakalariga ayrim o‘quvchilarga  va jamoaga  
ta’sir ko‘rsata olish qobiliyati, talablar  qo‘ya olishi,  jamoaning  ijodiy  ishlarini tashkil  eta olishi, 
o‘quvchilarni tarbiyalash   o‘qitishdagi kasbkorlik malakalari kiradi.  
Endi  o‘qituvchi  pedagogik  texnikasi  malakalarining    qisqacha  xarakteristikasi  bilan 
tanishib chikamiz. 

---

58 
 
1.O‘qituvchi  pedagogik  texnikasining    muhim  malakalaridan  biri  uning  nutq  
texnikasidir.(Nutq   tempi, diksiyasi, tovushining baland. o‘rta, past qila olishi va h.k.) 
O‘quv materiallarini idrok qilishda o‘qituvchining nutqi muxim  rol o‘ynaydi. Olimlarning 
fikricha    1/2  foiz  o‘quv  materialini    idrok  qilish    va  o‘zlashtirishda  o‘qituvchi  nutqiga  va  uning  
so‘zlarini  to‘g‘ri    talaffo‘z  qilishiga  bog‘liq.Bolalar  o‘qituvchining  gapini,  nutqini  nihoyatda 
ko‘zatuvchanlik  bilan  ko‘zatadilar.  Mabodo  o‘qituvchi  so‘zlarni  noto‘g‘ri  talaffo‘z  etsa, 
o‘quvchilar  uning  ustidan  kulib,  masxara  qilib  yuradilar,  lekin  past  tonda  gapiradigan 
o‘qituvchining    darsi  esa,  o‘quvchilar  uchun    zerikarli  bo‘ladi,  nihoyatda  baland  gapirish,  oddiy 
suhbat  chog‘ida  qichqirib  so‘zlashish  o‘quvchilarni  bezdiradi,  charchatadi.  O‘quvchilarning 
bunday o‘qituvchi ta’limidan ko‘ngillari soviydi.SHuning uchun o‘qituvchi savodli  gapirishi, o‘z 
nutqini chiroyli va tushunarli, ta’sirchan qilib bayon qilishi, o‘z fikr va his-tuyg‘ularini so‘zda aniq 
ifodalash malakalariga ega bo‘lishi lozim. 
CHiroyli, savodli, ta’sirchan gapiruvchi, o‘qituvchilarning  fikrlari  o‘quvchilar ongiga tez 
etib boradi, o‘quv materiallarini o‘zlashtirib olishiga  katta imkoniyat yaratadi. O‘quvchilar bunday  
o‘qituvchilar  darslarini  toqatsizlik  bilan  kutadilar.  Darhaqikat,  diktorlar  Qodir  Mahsumov,  
Mirzohid  Rahimov,  O‘ktam  Jobirov.  Levitanlarning  xalq  qalbidan    o‘rin  olganliklari  ham    bejiz 
emas.  SHuning  uchun  o‘qituvchilar  o‘z  nutqlari  ustida  tinmay  ishlashlari,  so‘zlarning  
chiroyli,ma’noli,  ta’sirchan  bo‘lishi  ustida  mashq  qilishlari,  ovoz  diapozonlari,  kuchi,tembri, 
harakatchanligi, diksiyasini doimo tarbiyalab borishlari lozim. 
Ovoz diapozoni deganda  biz tovush hajmini tushunamiz. Uning chegarasi baland yoki past 
gapirish  toni    bilan  belgilanadi.Diapozonning    qisqarishi    tovushning    past  tonligiga  olib  keladi. 
Past tonda so‘zlashish idrokni bo‘shashtiradi va susaytiradi. 
Tembr-tovushning  go‘zalligi,  chiroyliligidir.  O‘qituvchi  tovush  diapozonini,  uning  tembri 
bilan  bog‘lab  ishlatsa  gaplari  chiroyli,  mayli,  jozibali  chiqib,  tinglovchilarni  o‘ziga  tortadi  va 
materiallar yaxshi idrok qilinadi. 
  O‘qituvchining ovoz diksiyasi so‘zlari aniq,to‘g‘ri, eshitarli va tushunarli bayon qilishida  
namoyon  bo‘ladi.To‘g‘ri  ovoz  diksiyasiga  ega  bo‘lgan  o‘qituvchi  so‘zlarni  ifodali  bayon  qiladi. 
Ifodali  gapirishda  til,  lab,  kichik  tilcha,  pastki  jag‘  ishtirok  etadi.  O‘qituvchi  ifodali  gapirishi, 
so‘zlarni talaffo‘z qilishi uchun yuqoridagi organlarni doimo mashq qildirishi lozim. 
O‘quvchi  materiallarni  aniq,  to‘g‘ri,  tushunarli,  ifodali  bayon  qilishda  ovoz  ritmi  ham 
muhim ahamiyat kashf etadi.Ilmiy tadqiqot  ishlari shundan dalolat bermoqdaki, ruslar bir minutda 
120, inglizlar 120 dan 150 gacha, franso‘zlar  110 so‘zni talaffo‘z qilarkanlar. O‘rtacha, hammaga 
tushunarli bo‘lishi uchun o‘qituvchi 5-6 sinflarda 60 so‘zni 10-11 sinflarda 75-80 so‘zni talaffo‘z 
etsa  talabga  muvofiq  bo‘ladi.O‘qituvchi  nutqini    lo‘nda,  anio‘,  puxta,  chiroyli  bayon  etsa  u 
tinglovchilarga shuncha tushunarli bo‘ladi va ular qalbida o‘zoq saqlanadi. 
SHunday  qilib,  pedagogik  texnikada  nutq    malakalari  muhim  ahamiyat  kashf  etar  ekan, 
o‘qituvchi  doimo  gapirish  tempi,  ritmi,  diksiyasi,  ovoz  kuchi,  diapozoni,  harakatchanligi  ustida 
mashq qilishi zarur.