Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti pedagogika kafedrasi

Pedagogik nutqning funksiyalaridan biri -  bilimni to‘liq holda  berilishini ta’minlashdan 
iboratdir.  
O‘qituvchi  nutqining  kommunikativ  o‘ziga  xosligi  bilan  bilimni  o‘quvchilar  tomonidan 
qabo‘l qilinishi  va  esda qolishi o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa  bor. Nutq buni ta’minlashi  yoki 
qiynlashtirishi mumkin.  
O‘qituvchining  nutqi  faqat  axborot  berib  qolmay,  o‘quvchining  ongi,  sezgisiga  ta’sir 
qilishi, ularni o‘ylash faoliyatiga undashi kerak.  
O‘qituvchi nutqi ikkinchidan o‘quvchining samarali o‘quv faoliyatini nutqi avvalo darsda 
samarali o‘quv eshituvchini ta’minlashi kerak.  
O‘quvchi  o‘qituvchi  nutqini  eshita  turib  qator  operatsiyalarni  bajaradi:  berilayottan 
axborotni ko‘rgazmali shaklda aniqlashtiradi, o‘zidagi bilim bilan unga munosabat bildiradi, eslab 
qoladi, nutq mantiqini, fikrlar rivojini ko‘zatib boradi.  
Ovoz  tonining  balandligi,  tovushning  yuqoriligi,  bir  xilda  gapirish  bolalarni  charchatadi. 
o‘quv  -  biluv  jarayonning  samarali  bo‘lishiga  darsda  o‘qituvchi  tanlagan  kommunikativ  xulq 
uslubi ham ta’sir qiladi. O‘qituvchi ko‘pincha  "jim o‘tir", "o‘tir", "tugat", "yop" kabi norozilikni 
bildiruvchi  so‘zlarni  ishlatib  o‘quvchining  javobini  bo‘ladi.  "Hap  doimgidek  hech  narsa 
bilmaysan",  "sen  buni  qaerdan  ham  tushunarding"  kabi  gaplarni  aytadiki,  bo‘lar  o‘qituvchi 
o‘quvchi  munosabatini  bo‘zilishiga,  aqliy  faollik  pasayishiga,  nopedagogik  vaziyatlar  paydo 
bo‘lishiga olib keladi.  
Pedagogik  nutqning  - o‘qituvchi o‘rtasidagi  mahsuldor o‘zaro munosabatni ta’minlashdan 
iborat. uchinchi funksiyasi 
O‘qituvchi  nutqi  o‘quvchi  -  o‘qituvchi  munosabatini  boshqarish  rolini  ham  bajaradi.  Bu 
erda  hamma  narsa  ahamiyagli:  o‘qituvchi  o‘quvchilarga  qanday  murojaat  qiladi,  salomlashadi, 
talablarini  qanday  qo‘yadi,  qanday  ogohlantiradi,  xohishini  qanday  bayon  qiladi;  nutqi 
impotensiyasi,  yuz  ifodasi,  qarashi,  ham  bolaga  ta’sir  ko‘rsatadi.  Darsdan  tashqari  muloqotda 
bo‘larning ahamiyati yanada katga bo‘ladi. Ko‘p narsa o‘qituvchining individual muloqot uslubiga 

---

64 
 
ham  (qurquvga  asoslangan,  o‘yinga,  do‘stona  aloqaga  asoslangan),  muloqot  doirasidagi  sotsial 
harakterlariga ham bog‘liq bo‘ladi.  
O‘qituvchi nutqining xususiyati u avvalo o‘quvchilarga qaratilgan va yo‘naltirilgan bo‘ladi. 
o‘qituvchi  monologi  ham  o‘quvchilar  bilan  ichki  dialog  shaklida  bo‘ladi.  Uning  nutqida 
birgalikdagi  ish  uchun  gapirish  bo‘ladi:  "Birgalikda  o‘ylab  ko‘raylik",  "o‘ylaymanki,  bu  ishlar 
qiziqtiradi", "siz albatga esladingiz" va boshqalar.  
O‘qituvchi  og‘zaki  nutqining  yana  boshqa  xususiyati,  uning  mazmuni  o‘quvchilar 
tomondan ikki kanal orqali tovush va vizual yo‘l bilan qabo‘l qilinadi. Vizual harakatlar o‘qituvchi 
nutqining ta’sirchanligi, ifodaliligini oshiradi, u o‘qituvchining kayfiyati haqida ham o‘quvchilarga 
axborot beradi. SHuning uchun  yosh o‘qituvchi  muloqotda o‘zining tashqi ko‘rinishini  boshqara 
olish ko‘nikmasini shakllantirishi kerak.  
Og‘zaki  nutqning  yana  bir  xususiyati  uning  improvizatsiya  harakterida  ekanligidir. 
Tajribali o‘qituvchi tekstga yoki konspektga qaramasdan gapiradi, o‘quvchi uni tinglay turib, so‘z 
va ifodalar birdan tutilayotganligini ko‘radi. SHunday holat vujudga keladiki, go‘yoki o‘qituvchi 
bu haqiqatni, fikrlarini birinchi marta o‘quvchilar bilan ochayotgandek bo‘ladi.