Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti pedagogika kafedrasi

  4.O‘qituvchilarning zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan 
foydalanish malakalarini shakllantirish 
Nima  uchun  bugungi  kunda  ta’limda  axborot  texnologiyalarini  joriy  etishning  nazariy 
asosini yaratish va amaliyotga tatbiq etish zaruriyati paydo bo‘ldi? Birinchidan, o‘qituvchini o‘quv 
jarayonining  tashkilotchisi  sifatida  emas,  balki  bilimlarni  egallash  manbalaridan  biriga  aylanib 
qolayotganligini ta’kidlash mumkin.  
Ikkinchidan, ilmiy-texnik taraqqiyotning rivojlanayotgan bosqichida axborotlarning keskin 
ortib borayotganligi va ulardan o‘qitish jarayonida foydalanish uchun vaqtning chegaralanganligi, 
shuningdek, o‘quvchilarni kasbiy faoliyatga mukammal tayyorlash talablari ta’lim tizimiga zamo-
naviy texnologiyalarni joriy etishni taqozo etmoqda. 
Ta’lim  tizimini  isloh  qilishning  muhim  yo‘nalishlaridan  biri  –axborot  va 
telekommunikatsiya  texnologiyalari  bilan  ta’lim  jarayonini  tizimli  integratsiyalash  va  uni 
boshqarish  hisoblanadi.  Islohotlar  jarayonida  bosh  vazifa  qilib,  o‘quv  jarayonini  tashkil  etish, 
uning  mazmunini  tubdan  yangilash,  kompyuterlashgan  muhitda  o‘qituvchilarning  pedagogik 
faoliyati va o‘quvchilarning bilim olish jarayonini tashkil etish bilan belgilanadi.  
«Kadrlar tayyorlash  milliy dasturi»da kadrlar tayyorlash tizimini  mukammallashtirishning 
asosiy  yo‘nalishlaridan  biri  sifatida  ta’lim  tizimining  yaxlit  axborot  makonini  yaratish  alohida 
ta’kidlab  o‘tilgan.  Unda  ta’limning  zamonaviy  axborot  texnologiyalari,  kompyuterlashtirish  va 
kompyuter tarmoqlari negizida rivojlanib borishi belgilangan. 
Zamonaviy  axborot  texnologiyalarining  ta’limni  intensivlashtirish  va  optimallashtirish 
imkoniyatlari  masofaviy  malaka  oshirishni  tashkil  etishda  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Shuning 
uchun  umumiy  o‘rta ta’lim  maktablari,  o‘rta  maxsus,  kasb-hunar  ta’limi  muassasalari  o‘qituvchi 
kadrlari malakasini oshirishdan asosiy maqsad o‘qituvchilarda zamonaviy axborot texnologiyalari 
imkoniyatlaridan  foydalanib  bilim,  ko‘nikma  va  malakalarini  hamda  pedagogik  mahoratlarini 
shakllantirishdir.  
Bugungi kunda pedagogik ta’lim samaradorligini oshirish bilan bevosita aloqador bo‘lgan 
bir  qator,  hozirgacha  echimi  topilmagan  muammolar  mavjud.  Bu  muammolar  ta’lim  sohasini 
axborotlashtirish,  zamonaviy  axborot  texnologiyalari  sohasida  o‘qituvchi  kadrlar  tayyorlash, 
o‘qituvchilarning 
zamonaviy 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalardan 
foydalanish 
malakasining yetarli emasligi bilan bog‘liq. 
Bu  muammolarning  muhim  qirralaridan  biri  sifatida  o‘qituvchilarning  o‘zlarida  ta’limni 
zamonaviy  axborot texnologiyalari  bilan  jihozlashga bo‘lgan  munosabatlarini ko‘rsatish  mumkin. 
Shu  narsani  ta’kidlash  joizki,  axborotlashtirish  sharoitida  o‘qituvchining  pedagogik  mahorati 
hozirgi zamon talablari darajasida yanada oshadi.  
Hozirgi  kunda  barcha  ta’lim  muassasalari  zamonaviy  kompyuter  va  telekommunikatsiya 
texnologiyalari  asosida  jihozlanmoqda.  Bu,  o‘z  navbatida,  o‘qituvchilarning  o‘z  mehnat 
faoliyatlariga yangicha yondashuvlarini talab etadi. O‘quv jarayonida yangi texnologiyalarni joriy 
etilishi, o‘qituvchini texnik vositalar tomonidan siqib chiqishga emas, balki uning vazifalari, rolini 
o‘zgartiradi, o‘qituvchilik faoliyatini yanada serqirra kasbga aylantiradi.  
Kompyuter va zamonaviy axborot texnologiyalarining jadal sur’atda rivojlanishi endilikda 
hozirgi zamon o‘qituvchisining pedagogik mahorati naqadar serqirra ekanligini namoyon etmoqda. 
Hozirgi kunda zamonaviy o‘qituvchidan: 
- o‘quv kurslari dizayneri – o‘quv kurslarining yaratuvchisi; 
- fasiliteytor – o‘qitish metodlari bo‘yicha maslahatchi; 
- tyutor–o‘quv kurslarini interfaol taqdim etish bo‘yicha  mutaxassis; 
-  invigilator – ta’lim natijalarini nazorat qilish usullari bo‘yicha  
 mutaxassis bo‘lishni talab etmoqda. 

---

110 
 
Zamonaviy texnologiyalar,  masofaviy oliy pedagogik ta’limni  yangicha tashkil qilinishiga 
zamin  yaratadi.  Bunday  ta’limda  o‘qituvchilar,  kompyuter  dasturchilari  va  mutaxassislari 
yordamida  o‘qituvchilarning  yangicha  malaka  oshirish  kurslarini  tashkil  etish  talab  qilinadi. 
Masofaviy o‘qitish kurslarini yaratishda dastlab: 
- kurslarning maqsadi; 
- maqsadga erishish yo‘llari; 
- o‘quv materiallarini taqdim etish usullari; 
- o‘qitish metodlari; 
- o‘quv topshiriqlarining turlari; 
- muhokamalar uchun savollar; 
- munozara va bahslarni tashkil etish yo‘llari; 
- o‘zaro aloqa usullari va kommunikatsiya singari omillarni aniqlash lozim. 
O‘qituvchi  kadrlar  pedagogik  mahoratlarini  oshirish  maqsadida  masofaviy  malaka 
oshirishlari  nuqtai  nazaridan  kelib  chiqib,  tinglovchilarda  zamonaviy  axborot  texnologiyalari 
imkoniyatlaridan  foydalana  olish  bilim,  ko‘nikma  va  malakalarini  shakllantirishga  qaratilgan. 
«Ta’limda  axborot  texnologiyalari»  kursi  U.Sh.Begimqulov  tomonidan  taklif  etilgan  hamda 
mazmun  va  me’yor  jihatidan  mukammal  ishlab  chiqilgan  bo‘lib,  o‘qituvchilarning  pedagogik 
mahoratlarini hozirgi zamon talablari asosida takomillashtiradi. 
Shuningdek, kursning maqsadi – o‘qituvchilarda zamonaviy axborot texnologiyalari, kasbiy 
faoliyat va axborot  jamiyati uchun zarur bo‘lgan  texnik  vositalar  va dasturiy ta’minot borasidagi 
bilim,  ko‘nikma  va  malakalar  shakllantiriladi,  zamonaviy  axborot  texnologiyalarini  ta’lim 
jarayonida,  shuningdek,  kasbiy  faoliyatlarida  har  qanday  muammolarni  echishda  qo‘llashni 
o‘rganadilar.  Dastlab  o‘qituvchilar  boshlang‘ich  tayyorgarlik  darajasida  quyidagi  talablarni 
o‘zlashtiradilar: 

 matn muharririning asosiy obyektlari va ular ustida bajarilishi  mumkin bo‘lgan amallarni 
bilishi; 

 
matnni tahrirlash va formatlash uchun matn muharririni qo‘llay olishi; 

 grafik axborotlarni taqdim etishning rastr va vektor usullarini o‘rinli qo‘llay olishi; 

 
grafik muharrirning asosiy obyektlari va ular ustida bajarilishi mumkin bo‘lgan amallarni 
bilishi;  

 
tasvirni yaratish va tahrirlash uchun grafik muharrirni qo‘llay olishi; 

 elektron jadvallarning imkoniyat va vazifalarini tushungan holda ishlata olishi; 

 diagrammalar yaratishni bilishi; 

 
elektron jadvallarni masalalar echishda qo‘llashi; 

 
ma’lumotlar bazasining imkoniyati va vazifalarini tavsiflashi; 

 
ma’lumotlar bazasining turlarini tavsiflashi; 

 
ma’lumotlar  bazasining  asosiy  obyektlari  va  ular  ustida  bajarilishi  mumkin  bo‘lgan 
amallarni bilishi; 

 
oddiy ma’lumotlar bazasini yarata olishi; 

 yozuvlarni saralash va qidirishni amalga oshirishi. 
Kursning modul tuzilishini quyidagilardan iborat etib belgilash mumkin: 
1-modul. Ta’limda axborot va kommunikatsiya texnologiyalari. 
2-modul. Pedagogik dasturiy vositalar. 
3-modul. Elektron o‘quv materiallarini yaratish texnologiyalari. 
4-modul. O‘qitishning zamonaviy texnik vositalari. 
Bunda  o‘qituvchilar  o‘z  pedagogik  mahoratlarini  quyidagi  modullar  mazmunini 
o‘zlashtirgan holda boyitib boradilar: