Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti pedagogika kafedrasi

PANTOMIMIKA  –  bu  gavda,  qo‘l,  oyoq  harakatidir.O‘qituvchi  darsda  o‘quvchi 
ma’lumotlarini  bayon  qilar  ekan,  gavda  holati  orqali  ma’lumotlarning  obrazini  chiza  olsa, 
o‘quvchilar  bundan  zavqlanadilar,  ichki  his-tuyg‘ulari,  tashqi  hissiyotlari  bilan  qo‘shilib    butun 
borliq  materiallar  mazmunini  o‘zlashtirishga  qaratiladi.  Gavdani  rost  tutib  yura  bilish,  fikrlarini 
aniq va to‘liq bayon qila turib qo‘l, boshni turli harakatlarda ifodalash o‘qituvchining o‘z bilimiga, 
kuchiga  ishonchini  bildiradi.SHuning  uchun  o‘qituvchi  o‘quvchilar  oldida  o‘zini  tuta  bilish 
xolatini  tarbiyalash  lozim.  (oyoqlari  12-15  sm.  kenglikda,  bir  oyoq  sal  oldinga  surilgan  holda 
turish).  O‘qituvchining  jestlari  ma’noli,  ortiqcha  harakatlardan  xoli  bo‘lmog‘i  darkor.Masalan: 
keraksiz  xollarda    qo‘llari  bilan  imo-ishoralar  qilish,  boshini  uyoq-buyoqqa    tashlash  va  h.k. 
Bunday xolatlar o‘quvchilarning g‘ashini keltiradi va o‘quvchi predmetiga, o‘qituvchiga nisbatan 
hurmatsizlik his-tuyg‘ularini uyg‘otadi. 
O‘qituvchi sinfda yurgan paytida faqat oldin va orqaga yurishi tavsiya qilinadi.U yondan, 
bu  yonga  yurish  o‘quvchilar  fikrini  bo‘ladi.  Old  tomonga  yurayotganida  o‘qituvchi  muhim 
voqealarni  bayon  qilishi  lozim,  chunki  bunda  O‘quvchilar  o‘qituvchini  butun  diqqatlari  bilan 
eshitayotgan  bo‘ladilar.  Orqa  tomonga  qarab  yurayotganda  uncha  ahamiyatga  molik  bo‘lmagan 
fikrlar aytilsa ham bo‘ladi.CHunki bu vaqtda o‘quvchilar bir oz erkin holatda bo‘ladilar. 
O‘qituvchining  o‘z  xatti-harakatini  idora  qilishi  tizimida  o‘z  hissiy  (psixik)  holatini 
boshqara  olishi  muhim  ahamiyatga  ega.O‘qituvchi  ta’sir  ko‘rsatish  vaqtida  (darsda,  darsdan 
tashqari mashg‘ulotlar paytida, tarbiyaviy ishlar jarayonida) o‘z hissiyotini boshqara olishi, jiddiy 
bo‘lishi,  umidbaxshlik,  hayrixohlik  kayfiyatda  bo‘la  olish  qobiliyatlarga  ega  bo‘lishi  zarur.  Bir 
adib  aytganidek,  «Tarbiyachi  tashkil  etishni,  yurishni,  hazillashishni,  quvnoq,  jahldor  bo‘lishini 
bilishi  lozim,  u  o‘zini  shunday  tutishi  kerakki,  uning  har  bir  harakati  tarbiyalasin»  va 
o‘qitsin.Bunday malakaga ega bo‘lgan pedagog o‘z-o‘zini nazorat qila oladi, ko‘p yillik faoliyati 
davomida sog‘lom asab tizimini o‘zida tarbiyalab asabiylashishdan, hissiy va aqliy zo‘riqishlardan 
o‘zini saqlay oladi.              
O‘z  xatti-  harakatini,  hissiy  holatini  nazorat  qilishda  pedagog    o‘zida  quyidagilarni 
shakllantirish lozim: 

  hayrixohlik va optimizmni tarbiyalash: 

 
o‘z  hulqini  nazorat  qilish,  (muskul  zo‘riqishini,  harakati,  nutq    tempi,  nafas  olishini 
tartibga solish): 

  faoliyatni  dam  oldirish,  ya’ni  lirik,  musiqaviy,  yumoristik,    jismoniy  pao‘zalarni 
yaratish:  

 
o‘z-o‘ziga salbiy ta’sir ko‘rsatishdan  (samovnushenie)  h va k. 
    O‘qitish samaradorligini oshirish va ijobiy  tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish uchun  o‘qituvchi 
aktyorlik  va  rejissyorlik  malakalariga  ham  ega  bo‘lishi  lozim.  Xususan,  adabiyot,  rasm,  tarix 
o‘qituvchilariga  aktyorlik    qobiliyati  bo‘lishi  zarur.  Ma’lum  mavzular,  obrazlar,  tarixiy 
qaxramonlarni xarakterlayotganda aktyorlik,  o‘quvchilarda ushbu xususiyatlarni tarbiyalashda esa 
rejissyorlik  malakalari  zarur.  Ular  aytilganlardan  tashqari  o‘qituvchiga  yoshlar  bilan  muomala 
qilishda  tarbiyalanuvchi-o‘quvchilarning  aql-idrokkina  emas,  balki  ularning  his-tuyg‘ulariga  ham 
ta’sir  ko‘rsatish,  ularga  olimga  nisbatan  hissiy-  qadriyatli  munosabatda  bo‘lish  tajribasini  to‘liq 
berishga yordamlashadi. 

---

60 
 
SHunday  qilib,  o‘qituvchi  yuqorida  qayd  etib  o‘tilgan  pedagogik  texnika  ko‘nikmalarini 
o‘zida tarbiyalasa, u yoshlarni o‘qitish, tarbiyalash, ularni shaxs sifatida kamol toptirish sohasida  
muvaffaqiyatga erishadi. 
Yuqorida qayd qilib o‘tilgan kasbkorlik malakalari o‘qituvchining o‘quv  va maxsus fanlar 
bo‘yicha bilimlari, pedagogik mahoratni egallashga intilish,  o‘z kasbiga qiziqish va burch, hamda 
ma’suliyatni  his  qilish  asosida  egallanadi.  Va  ular  yoshlarni  o‘qitish,  tarbiyalash,  tashkil  qilish, 
targ‘ibot qilish, mustaqil bilim olish ishlariga yordam beradi. 
Maktabshunos  olimlarning  ta’kidlashicha,  yuqorida  qayd  qilib  va  tasniflab  o‘tilgan 
pedagogik  texnika  malakalarini  yakka  holda  emas,  butun  tarzda  qo‘llansa,  kutilgan  maqsadga 
erishiladi. 
Masalan,  nutq  texnikasini,  his-  tuyg‘u,  mimik,  pantomimik  malakalari  bilan  qo‘shib 
olganda amalga oshirish bunda so‘z, gap ohangi, qarash, imo-ishora bilan, kutilmagan pedagogik 
vaziyatda  osoyishtalik  bilan  aniq  fikr  yuritish,  tahlil  qilish  qobiliyatiga    asoslansa  maqsadga 
muvofiq bo‘ladi. Bu xususiyatlar pedagogning individual psixik fiziologik fazilatlari asosida tarkib 
topadi.  Individual  pedagogik  texnika  o‘qituvchining  yoshi,  jinsi,  mijozi,  fe’l-  atvori,  sihat- 
salomatligi va anatomik- fiziologik xususiyatiga bog‘liqdir. 
SHunday  qilib,  o‘qituvchi-tarbiyachi  o‘zida  yuqoridagi  malakalarni  tarbiyalasa,  ularning 
mazmunini chuqur o‘zlashtirsa pedagogik texnikani egallashning imkoni bo‘ladi va u o‘qituvchini 
pedagogik mahorat sari etaklaydi. 
SHu  o‘rinda  shuni  alohida  qayd  etib  o‘tish  lozimki,  o‘qituvchi  pedagogik  malakalarni 
egallab, uning ustasi bo‘lishi uchun pedagogik texnikani egallash yo‘llarini bilish kerak. Endi biz 
sizlar bilan pedagogik texnikani egallash yo‘llarini ko‘rib chiqamiz.