Z islomov, D. Rahimjonov, J. Najmiddinov

XRISTIANLÍQ 
TÁLIYMATÍ
11—12-§
AKTIVLESTIRIW  USHÍN 
SORAW  HÁM  TAPSÍRMALAR
1.  Xristianlıq  dininiń  dúnya  boylap  tarqalıw  kartasın  sızıń.
2.  Xristianlıq  dáslep  qaysı  aymaqlarda  tarqalǵan?
3.  Onıń  dúnya  júzi  dinine  aylanıwındaǵı  tariyxıy  shárt-sharayatlardı 
anıqlań.
4.  Xristianlıqta  dáslepki  bóliniw  qashan  júz  bergen,  onıń  tariyxıy,  se-
bepleri  nede  edi?
MUQADDES DEREKLERI HÁM 
MÁRESIMLERI
Xristianlıqtıń  muqáddes  deregi  «Áyyemgi  kelisim» 
hám  «Jańa  kelisim»  dep  atalıwshı  eki  bólimnen  qu-
ralǵan  «Bibliya»  (grekshe — kitaplar)  atlı  derek  esap- 
lanadı.
«Áyyemgi  Kelisim»  «Tawrat»,  «Zabur»  hám  basqa 
birneshe  kitap  hám  gimnlerdi  óz  ishine  alıp,  ulıwma 
esapta  39  kitap,  yaǵnıy  bólimlerden  ibarat.
«Bibliya»  da  aytılıwınsha,  Isa  Masih  óz  shaqırıq- 
larında  xalıqtı  jaqınlasıp  kiyatırǵan  aqırzamannan 
xabarlandiriw  ushın  Quday  tárepinen  jiberilgenligin 
atap ótedi. Gúnálardan tıyılıp, táwbe etiw hám tuwrı 
jolǵa  kiriwge  shaqıradı.
Biziń  eramızdıń  IV  ásirinen  baslap  xristianlıq 
shirkewi  joqarı  qatlam  ruwxanıyların  waqtı-waqtı 
menen  Pútkil  Jáhán  Keńeslerine  jıynap  turatuǵın 
Biziń  eramızdıń  313-jılı  imperator  Konstantin  episkoplarǵa 
Isanıń  úgitlerin  toplaw  hám  kitap  halına  keltiriwdi  buyırdı. 
Kitap  halındaǵı  xristianlıq  tariyxı  sáwlelengen  Jańa  kelisim 
Konstantin  óliminen  keyin  Karfagen  jıyınında  tastıyıqlandı.
«Bibliya»

---

56
edi.  Bunday  jıynalıslarda  diniy  táliymat  sisteması  is-
lep  shıǵarıldı  hám  tastıyıqlandı.  Xristianlıqtaǵı  nı-
zamshılıq  normaları  hám  ibadatlardı  alıp  barıw 
qaǵıydaları  qáliplesti,  shariyatta  joq  ámellerge  qarsı 
gúresiw  usılları  belgilendi.
Xristianlıq  táliymatı  boyınsha  bir  qatar  máre-
simlerde  Muqáddes  Ruwx  qatnasadı  hám  usı  se-
bepli  olar  sırlı  dep  ataladı.  Bunday  máresimlerge 
shoqıntırıw  (xristianlıq  dinine  kirgiziw),  evxaristiya 
(nan  hám  vino  iship,  jew),  ruwxanıylıq  dárejesin  be-
riw, táwbe etiw, miro súrtiw, eley mayın súrtiw, neke 
kiredi.
Dáslepki  Pútkil  Jáhán  keńesi  325-jıl  Ni-
keya  qalasında  ótkerilip,  onda  sıyınıw  tım-
salı  dep  ataǵan  xristianlıq  táliymatı  tiykarın 
qurawshı  bas  isenimler  jıyındısı  qabıl  etilgen. 
Muqáddes  kitap  Muqáddes  rawiyatlar  (Papa-
lar xatları hám xristian keńesleriniń qararları) 
menen  toltırılǵan.
Batıs Rimniń 
qulawı
TARIYXQA  NÁZER
Batıs  Rim  imperiyası  qulaǵannan  soń  (476-jılı)  Rimdegi  dúnyalıq 
hákimiyat  shirkewdiń  qolına  ótedi.  Tap  usı  waqıttan  baslap  Rim  epis-
kopı  Rim  papası  dárejesin  aldı.
Imperiyanıń shıǵıs bólimi — Vizantiyada bolsa kúshli imperator háki-
miyatınıń saqlanıp qalǵanlıǵı sebepli shirkew imperatorǵa boysındırıldı. 
Nátiyjede  Rim  shirkewi  Konstantinopol  shirkewin  ózine  boysındıra  al-
madı.  Xristian  shirkewiniń  katolik  hám  Pravoslav  shirkewlerine  ajıralıp 
ketiwi  Rim  papası  hám  Konstantinopol  patriarxtıń  xristian  aǵımında 
jetekshilik  ushın  alıp  barǵan  qarsılıǵı  nátiyjesinde  júz  berdi.

---

57
Hárqanday  qáte 
islew  múmkin, 
biraq  tuwrı  jol 
bolsa  birew.  Sol 
sebepli  de  tuwrı 
joldan  kóre  qáte 
islew  ańsat; 
nıshanǵa  tiyiw-
den  kóre  tiymew 
ońay.