Z ibodullayev

Biogen
XVI BOB.  JARROHLIK  KASALLIKLARII)A BEMORLAR 
PSIXOLOGIYASI
16.1.  Jarroh  va  bemor  orasidagi  psixologik 
munosabatlar
Tibbiyotda jarrohlik amaliyoti alohida o ‘rin  tutadi.  Xalq orasida 
“agar bem or  dori-darm onlar bilan  tuzalmasa,  uni  operatsiya  qilib, 
jarrohlar  tuzatishadi”  degan  fikr  yuradi.  Terapevtik  amaliyotlarga 
qaraganda,  jarro h lik   am aliyoti  aksariyat  bem orlar  va  ularning 
yaqinlari uchun katta bir psixologik sinov hamdir.  Demak,  tibbiyot- 
ning boshqa yo‘nalishlaridagi kabi jarrohlik amaliyotida ham psixologik 
yordamning ahamiyati juda yuqori.  Buni jarrohlik kasbini tanlayotgan 
har  bir  talaba  anglab  yetishi  zarur.
Tibbiy psixologiyadan m a’ruza tugashiga biroz qolganda “Savollar 
borm i?”  deb  talabalarga  murojaat  qildim.  Yaxshi  o ‘qiydigan  bir 
talaba  qo‘l  ko‘tarib,  “ Ustoz,  men  xirurg  b o ‘lm oqchim an,  otam  
ham  xirurg,  operatsiyalarga  qatnashib  yuram an,  yaxshi  xirurglar 
navbatchiligiga  kelam an,  xirurg  bo‘laman,  deb  institutga  kirdim. 
Axir  operatsiya  buyurilgan  bem or  bilan  xirurg  suhbatlashib  o ‘tir- 
maydi-ku. Albatta, yaxshi psixologik suhbat o ‘tkazish mumkin, biroq 
operatsiya yomon chiqsa, suhbatning nima keragi bor? Muvaffaqiyatli 
operatsiyaning o ‘zi har qanday psixologik suhbatdan ustun-ku. Shunga 
Siz  nim a  deysiz?”  -  deb  so‘radi.  Bu savol o'rinli.  Chunki, jarroh  va 
bem or uchun muvaffaqiyatli o ‘tgan operatsiya har qanday psixologik 
suhbatdan  yuqori.  Lekin  afsuski,  ko‘pchilik  vrachlar  psixologning 
asosiy  vazifasi  bem orlar  bilan  suhbatlashib,  ularni  tinchlantirish 
deb bilishadi.  Suhbat — bu psixodiagnostika va psixoterapiyaning bir 
uslubi  va  albatta,  psixologiyada  uning  aham iyati  beqiyos.  Biroq, 
psixologiya  —  inson  tasaw uri  darajasiga ham   sig'maydigan beqiyos 
imkoniyatlarga va o ‘zining turli usullariga ega b o ‘lgan fan.
Psixologiyaning  im koniyatlari  cheksiz!  Talabaning  savoliga 
quyidagi voqea tafsilotlari javob bersa kerak.  M eni jarrohlik bo‘limiga 
nevropatolog  konsultatsiyasi  kerak,  deb  chaqirib  qolishdi.  Bem or 
yotgan  palataga  kirsam ,  professor bir qancha vrachlar,  talabalar va
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o ‘qituvchilar bilan m en konsultatsiya qilishim kerak bo'lgan bem orni 
tekshira boshlagan ekan.  M en professor ko‘rigi tugashini kutib turdim. 
Bemorni  operatsiya  qilgan  yosh  vrach  kasallik  tarixnom asini  o ‘qib 
beryapti.  V rach  o ‘z  navbatchiligi  paytida  bem orni  “o ‘tk ir  app en - 
ditsit”  diagnozi  asosida  zudlik  bilan  operatsiya  qilgan.  O peratsiya 
mahalliy og'riqsizlantirish orqali qilingan.  Operatsiya muvaffaqiyatli 
o'tgan.  O peratsiyadan  keyin  bem or  ertalabgacha  yotib  uxlagan. 
Ertalab  soat  o 'n lard a  “operatsiya  boMgan joyim  kuchli  o g 'riy ap ti” 
deb palata vrachini chaqirgan. Vrach kirib qarasa,  bem or oyoqlarini 
bukib, yonboshlab yotib olgan. Vrach operatsiya qilingan joyni tek- 
shirgan va u yerda hech qanday asoratlarni ko‘rmagan va ham shiraga 
tinchlantiruvchi ukol qilishni buyurgan.  Bem or ukoldan keyin uxlab 
qolgan,  biroq  uyg‘ongandan  keyin  “yana  og‘riyapti,  operatsiya 
qilingan joyda tam pon  yoki  boshqa  narsa qolgan  bo'lsa  kerak”  deb 
yig'layvergan.  K echgayaqin og‘riq kuchaygan, bem or g‘ujanak b o ‘lib 
yotib  olgan,  ta n a  harorati  ham   38  gradusga  ko‘tarilgan.  B em or 
tinchlantiruvchi ukoldan voz kechgan.  Operatsiya qilingan joyda vrach 
biror narsani unutib  qoldirgan  deb,  vrachlami  qayta operatsiyaga un- 
dagan.  0 ‘sha kuni kechqurun bem orni boshqa bir yoshi katta jarroh , 
fan  nomzodi  operatsiya  qiladi.  Ikkinchi  operatsiyani  qilgan  ushbu 
jarroh  ham bem orni  ko‘rishda  ishtirok qilayotgan  edi.  U   operatsiya 
haqida  m a’lum ot  berdi.  Operatsiya joyi  ikkinchi  bor ochilganda,  u 
yerda  hech  qanday  narsa  unutilib  qolinm agani  va  birinchi  o p e ra t­
siya haqiqatan ham  muvaffaqiyatli o'tgan in i aytadi.  Biroq,  shunday 
bo‘lsa-da,  m ana bugun,  ya’ni  dastlabki  operatsiyaning 4 -k u n i  ham  
og‘riq to ‘xtamayotganini,  aksincha,  kuchayganini va shuning uch u n  
nevropatolog  chaqirishganini  professorga aytishdi.  Professor  ikkala 
xirurgni ham tinglab bem oiga yuzlandi.  U g‘ujanak bo'lib yotib olgan 
va ko‘zlarida qo ‘rquv bor edi.  Karovatning bosh  qismida bem orning 
qizi  ham  suhbatga  q o ‘shildi  va  onasining  kechasi  bir  nech a  b o r 
og‘riqdan uyg‘onganini,  og‘riq  qoldiruvchi  ukollardan  voz  kechga- 
nini aytdi.  Professor bem ordan  “ nim a uchun og'riq qoldiruvchi  do- 
rilardan  voz  kechayapsiz,  axir  og‘riq  qolsa,  o ‘zingizga  yaxsh i-k u ” 
degan  savolga  bem or  “axir  appenditsitda  og‘riq  qoldiruvchi  dori 
qilsa bo‘lmaydi,  u yorilib,  yiringlar qoringa o ‘tib  ketadi”  deyishadi- 
ku dedi. Talabalardan bittasi suhbatga aralashib,  operatsiyadan oldin 
og'riqsizlantiruvchi  ukollar  qilinm aydi,  operatsiyadan  keyin  esa 
mumkin,  dedi.  Professor  bem or  bilan  bahslashib  o'tirm asd an ,  uni 
tekshira  boshladi.  B em or  g ‘ujanak  b o ‘lib  olgan,  qornini  ochib,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tekshirishga  va  hattoki,  tanasiga  qo‘l  tegizishga  qo ‘ymasdi.  Bemor 
gap  bilan  chalg‘iganda,  og‘riqqa  e ’tibor  qilmas,  operatsiya  haqida 
so‘z ketganda,  og‘riqdan ingrardi.  Professor “endi siz oyoqlaringizni 
sekin  asta  yozib  yuboring,  shunday  qilsangiz,  aksincha,  og‘riq 
kam ayadi”  dedi.  B em or  sekin  qo'rqib,  oyoqlarini  uzatdi.  “Endi 
ko‘ylakni  ko‘taring”  dedi  doktor.  Bemor  “lekin  qornimga  tegmay- 
siz” ,  deb ko‘ylagini sekin ko'tardi va qo‘rquv bilan  doktorga qaradi. 
Operatsiya  qilingan  joy  bint  bilan  yopib  qo ‘yilgan  va  leykoplastir 
bilan  yopishtirilgan  edi.  D oktor  “endi  bu  b in tn i  olamiz,  m en 
operatsiyalar  qanday  o ‘tkazilganini  ko'rishim   kerak”  dedi.  Biroz 
urinishlardan so‘ng bem or ko‘ndirildi.  Professor operatsiya bo'lgan 
joyni ko‘rib,  ikkala operatsiya ham muvaffaqiyatli o'tganiga yana bir 
bor ishonch hosil  qildi.  Biroq bem or ham on  og‘riqqa shikoyat qilar 
va operatsiya b o ‘lgan joyda xuddi bir narsa tugundek tiqilib turibdi, 
deb  yig‘lardi.  Y aziyatdan  chiqish  kerak  edi.  Professor  bem orni 
ko'ndirib,  operatsiya  b o ‘lgan  joyni  tekshira  boshladi  va  kesilgan 
joyning atrofini ataylab birdan bosib yubordi.  Bem or dod-voy solib, 
baqirib yubordi va yana oyoqlarini g‘ujanak qilib oldi.  Professor “ana 
xolos”  deb  operatsiya  qilgan  xirurglarga yuzlandi.  U  “operatsiyalar 
yaxshi o ‘tgan, biroq bem or g‘ujanak bo‘lib yotaverganidan, operatsiya 
o ‘rnidagi  nervlar  tugilib  qolgan,  operatsiyadan  keyin  oyoqlarni 
cho'zib yotish kerak edi.  Nega shuni bemorga aytmadinglar, ana endi 
kesilgan  nervlar  bitish  o ‘rniga  tugilib  qolgan” ,  deb  doktorlarni 
koyigandek bo'ldi.  Ba’zi doktorlar professor nim a demoqchi ekanligini 
anglab yetishgan b o ‘lsa, boshqa birlari nima uchun u “ nervlar tugilib 
qolgan” ,  deb aytayotganidan hayron bo‘lib qarab turishardi.  Bem or 
esa  birdan  ziyrak  tortib,  “endi  nima  b o ‘ladi” ,  deb  xavotir  bilan 
professorga  qaradi.  Professor  birinchi  operatsiya  qilgan  doktorga 
yuzlanib,  “5 gram m li  shpritsga  novokain tortib  keling”  dedi.  “ Endi 
o ‘sha “nervlar tugilib”  qolgan joyga novokain yuboramiz va tugunni 
yozib  y u b o ram iz” ,  dedi  va  bem orga  qarab,  “ endi  chidaysiz, 
novokain  yuborayotganim da  og‘riq  yana  kuchayadi,  keyin  siz 
oyoqlaringizni  og‘risayam,  bukib-ocha  boshlaysiz  va  ana  shundan 
keyin  tugilgan  nerv  ochilib  ketadi  va  og‘riq  10  minutga  yetmasdan 
to ‘xtaydi”  dedi.  B em or qo‘rqa-pisa,  yuzida xavotir bilan oyoqlarini 
yozdi va o ‘zi qornini ochdi.  Professor operatsiya qilingan joyni spirt 
bilan  tozalab,  chandiqning  ikki  chetiga shpritsni  tiqib,  zudlik  bilan 
novokain  yubordi.  Bem or  dodlab  yubordi.  Professor  “aytdim-ku 
sizga,  og‘riydi  deb,  qani  endi  aytganimni  qiling,  tez-tez  oyoq-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

laringizni  bukib-yozing  ana  shunda  nervlar  yozilib  og‘riq  kam aya 
boshlaydi,  aks holda,  yana 3-operatsiyani  qilib,  o ‘sha uzilgan  nerv- 
larni  bir-biriga  ulashga  to ‘g‘ri  keladi”  dedi.  Bem or  shoshib-pishib 
professorning  keskin  tarzda  berilgan  buyruqlarini  bajara  boshladi. 
“ Endi  o'tirib  oling” ,  dedi  u.  “Qani  tez-tez  bo'ling”  deb,  bem orni 
shoshirdi.  B em or  biroz  qiynalib  b o ‘lsa-da,  o ‘tirib  oldi.  “ Endi 
o ‘rningizdan  turib  yuring” ,  deb topshiriq  berildi.  Deyarli  5  kundan 
buyon  turib  yurmayotgan  va  faqat  og‘riqqa  shikoyat  qilib  yotgan 
bem or biroz ishonchsizlik bilan bo‘lsa-da o ‘rnidan turib yurdi.  Endi 
bemor og‘riq sezmayotgan va o ‘zida yo‘q xursand edi.  Bem or palatada 
yura boshladi,  bem or ko‘rigida ishtirok etayotganlar ikkiga boMinib, 
unga  yo‘l  berishdi.  Professorning  k o ‘zi  menga  tushdi.  “ Iye,  nev- 
rop ato log im iz  ham   shu  yerda  e k a n la r-k u ,  bu  b em o rg a  en d i 
nevropatologning  keragi  yo‘q.  M ana,  o ‘zimiz  davolab  q o ‘ydik” , 
dedi  hazillashib.  Professor  operatsiya  qilgan  vrachga  boqib,  “bu 
bemorni  bugunoq  uyga  yuborsangizlar  bo'ladi,  endi  u  sog‘“  dedi. 
Deyarli  yarim  soat  oldin  og'riqdan  hatto  oyog'ini  ham   ochib-yoza 
olm ayotgan  b em o r  professor  to m o n id an   ju da  ustom onlik  bilan 
o ‘tkazilgan psixoterapiya va  platseboterapiyadan keyin  darddan xa- 
los bo‘ldi.  U  endi uyga ketish mumkinligi haqidagi yangilikdan xur­
sand  bo'lib,  o ‘zi  yotgan  o ‘rnini  taxlab,  qiziga  topshiriqlar  berib, 
ketish  taraddudiga  tushib  qoldi.
Professor yonidagi  shogirdlari  va talabalar bilan  boshqa  palata- 
lardagi  b e m o rla rn i  ko‘rgani  ch iq ib   k etd i.  M en  b e m o r  b ilan  
suhbatlasha boshladim.  Suhbat orasida  m a’lum boMdiki,  bem orning 
yonida  parvarish  qilib  o'tirgan  24  yashar  qizi  “o 'tk ir  appen ditsit” 
diagnozi bilan  uch  marta  operatsiya b o ‘lgan  va  ikkala  holatda  ham  
operatsiya  muvaffaqiyatsiz  chiqqan:  birinchi  gal  vrach  tam po nn i 
unutib qoldirgan va u ikkinchi operatsiyada olib tashlangan,  operatsiya 
qilingan  joy  yiringlab  ketib,  “appendoektom iya  asorati,  chegara- 
langan  peritonit”  diagnozi  bilan  uch inchi  bor  operatsiya  qilingan. 
Barcha  voqealar  onasining  ko‘z  oldida  b o ‘lib  o ‘tgan.  B em or  20 
kundan  ortiqroq jarrohlik  b o ‘limida  qolib  ketgan  va  shu  vaqt  m o- 
baynida bem orning yonida doim o onasi b o ‘lgan.  U chta  operatsiya 3 
ta vrach tom onidan amalga oshirilgan.  Dastlabki operatsiyani qilgan 
vrach bem orni 3 kunda uyga chiqarib yuborishni va’da qilgan.  Biroq 
vaziyat  og‘ir tus  olgan.  Ushbu  vaziyat  b utun  bir  oilada  katta  ruhiy 
jarohat  qoldirgan.  Onasi  “qizim  endi  tuzalm aydi,  nogiron  b o ‘lib 
qoladi”,  deb  q o ‘rqib  yurgan.  C hunki  20  kun  ichida  qizi ju d a  ozib
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ham   ketgan.  Lekin  bem or  qiynalib  bo‘lsa-da,  tuzalgan.  O radan  2 
yil  o ‘tm ay,  Toshkentda  o ‘qib yurgan talaba  o ‘g‘lini  qizi bilan  birga 
ko‘rgani  kelgan  onaning  o ‘zi  appenditsit  b o ‘lib  qoladi  va  vaziyat 
yuqorida ko'rsatilganidek keskin tus oladi.
Professor ishlatgan usulni bemorni operatsiya qilgan ikkala xirurg 
ham   ishlatishi  m um kin  edi.  Biroq ular bu usulni  qo‘llashmadi  yoki 
bilishmadi.  Bu  oddiy  bir  appenditsit  bilan  b o ‘lgan  voqea,  biroq 
jarroh lik  am aliyotida  b ir  qancha  murakkab  holatlar  mavjudki, 
ularning  aksariyati  psixologik  yondashuvni  talab  qiladi.  D em ak, 
jarrohlik  operatsiyalari  muvaffaqiyatli  o'tishi  uchun  har  bir jarroh 
nafaqat  o ‘z  kasbining  yetuk  mutaxassisi,  balki  yetuk  psixolog  ham  
boMishi kerak.
Jarrohlik kasbida shoshilinch operatsiyalarning ko‘pligi, vaqtning 
tig'izligi, jarrohlik b o ‘limi shifokorlari bilan bem orlar orasida o ‘zga- 
cha  psixologik  m uhitning  paydo  bo‘lishiga  sababchi  bo‘ladi.  Yana 
shuni  ta ’kidlash  lozimki,  tibbiyotning boshqa  yo‘nalishlariga  qara- 
ganda, jarrohlikda bemorlardan faollik  emas, aksincha, ehtiyotkorlik 
va  kam  harakat talab  qilinadi.  Jarrohlik kasbining  o ‘ziga xosligi  — 
tez  qaror  qabul  qilib,  zudlik  bilan  uni  amalga  oshirishdir,  agar 
rejali operatsiyalar e ’tiborga olinmaganda.  Ba’zan bunday paytlarda 
bem or bilan jarroh  orasida  qandaydir bir psixologik vaziyat  yuzaga 
kelishi  mumkin.  Bem or belgilangan operatsiyadan voz kechishi yoki 
boMmasa, operatsiya tafsilotlarini yoritib beruvchi boshqa bir jarrohni 
tanlashi  mumkin.  Biroq  shuni  tan  olish  lozimki,  operatsiyani  m u ­
vaffaqiyatli bajaradigan va katta obro‘-e’tiborga ega bo'lgan jarrohdan 
bem or  har  qanday  vaziyatda  ham  voz  kechmasligi  mumkin,  hatto 
u  qo‘pol  bo‘lsa  ham.
Jarrohlik  operatsiyalarining  o ‘zi  ham  bem or  psixologiyasiga, 
uning his-tuyg‘ulariga turlicha ta ’sir qiladi.  Chunki tirik organizmda 
ruh  va  tan a  yagona  bir  sistemadir.  O peratsiyadan  keyin  ruhiy 
m uvozanatning salbiy yoki  ijobiy tomonga qarab o'zgarishi,  albatta, 
operatsiyaning natijasiga bog‘liq.  Operatsiya muvaffaqiyatli bajarilsa, 
o p eratsiy ad an   o ld in g i  q o ‘rquvlar,  xavotir  va  o ‘zaro  tu sh u n - 
movchiliklar darrov barham  topadi.  Agar operatsiya muvaffaqiyatsiz 
bajarilsa,  operatsiyadan oldingi gumon,  xavotir va shu  kabi tushun- 
movchiliklar jarroh  uchun  yomon  tus  olishi  mumkin,  ba’zan  katta 
janjalga aylanib ketishi mumkin.  Shuning uchun ham aksariyat  G ‘arb 
davlatlarida operatsiyaning barcha tafsilotlari, ustunliklari va asoratlari 
bem orning  yaqin  qarindoshlariga  va  bem orning  o ‘ziga  tushuntirib
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

beriladi,  albatta deontologiyavaetikaprinsiplarini  saqlagan  holda. 
Y a’ni bem or va  uning  qarindoshlari  sir  saqlanishi  shart  bo‘lm agan 
vaziyatlardan voqif bo‘lishadi.  Bu,  albatta, yaxshi.  Chunki saqlanishi 
shart bo'lm agan sir-sanoatlar bem or va lining qarindoshlarida jarroh 
va u o‘tkazayotgan operatsiya haqida katta gumon paydo qilishi mumkin. 
Bu  gum on  operatsiya  muvaffaqiyatsiz  chiqqan  taqdirda,  jarrohni 
yom on  vaziyatda  qoldirishi  va  ikki  o ‘rtada  sudlashuvlar  boshlanib 
ketishi mumkin.
Agar  operatsiyalar  biror  bir  a ’zoni  yoki  uning  bir  qismini  olib 
tashlash bilan yakunlansa, operatsiya muvaffaqiyatli chiqqan taqdirda 
ham   bem or  ruhiyati  buzilishi  mumkin.  C hunki  bem or  ushbu  o p e­
ratsiya sababli aw algi kasbida ishlay olmasligi yoki to'laqonli hayot- 
ga qayta olmasligi  mumkin. Albatta,  bunday paytlarda jarroh ushbu 
operatsiyani qilmasa,  boshqa asoratlar yuzaga kelishi mum kinligini, 
endi  bundan  keyin  jarrohlik  m uam m olaridan  xolos  b o ‘lganligini, 
sog‘lig‘iga e ’tibor qilib yurishini bemorga tushuntirib,  uni tinchlan- 
tirishi  lozim.
Mutaxassislar fikricha, jarrohlik kasalliklariga duchor bo'lgan be­
morlarning  30  foizida,  ba’zi  m a’lumotlarga  ko‘ra,  70  foizida  u  yoki 
bu  ko‘rinishda  ruhiy  buzilishlar  kuzatiladi,  ayniqsa,  ipoxondriya 
ko‘rinishida. U lar jarrohdan kasalligini sinchkovlik bilan tekshirilishini, 
bir nechta vrachlar ishtirokida konsilium o ‘tkazilishini talab qilishadi. 
B a’zilari  esa  boshqa  bir  jarro h lar  bilan  m aslahatlashib  yuradi, 
operatsiya shartm i-yo‘qmi deb, o ‘zi taniydigan vrachlardan so‘raydi. 
Boshqa  bir bem orlar esa  o ‘zini  qiynab  yurgan  kasalidan  operatsiya 
orqali  birato'la  qutilish  istagida  jarrohlarga  m urojaat  qilishadi. 
Ko‘pincha,  bunday  holatlar  isteriyaga  duchor  bo'lgan  bem orlarda 
kuzatiladi.  U lar  o ‘zlarini  qiynab  yurgan  buqoqni  yoki  b o ‘lm asa, 
qorin sohasidagi doimiy og‘riqni bira to ‘la operatsiya qilib davolatsam, 
deb  o ‘ylashadi.  H aqiqatan  ham   tonzilloektom iya,  strum ektom iya, 
xoletsistoektom iya,  appendoektom iya  kabi  operatsiyalar  b em o r 
xohishiga qarab (albatta, tibbiy ko‘rsatm alam i e ’tiborga olgan holda) 
o'tkazilib turadi.  M asalan,  sog‘lom odam lar “og‘ir appenditsit b o ‘lib 
qolsam  nima  bo'ladi,  yaxshisi  sog‘  paytim da  ko‘richakdan  qutulib 
qo‘ya qolay” deb o'zlari ongli ravishda operatsiya qildirishadi.  Bunday 
holatlar,  ayniqsa,  yaqinlari  to ‘satdan  appenditsit  b o ‘lib,  operatsiya 
stoliga tushib qolgan odamlarda kuzatiladi.  0 ‘zining ham shu holatga 
tushib qolishidan qo‘rqib, jarrohga murojaat qiladi. Appendoektomiya 
operatsiyasi uncha  murakkab  bo‘lmaganligi  sababli,  b a’zan ja rro h -
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

larning o ‘zi uni bem orning qarindoshlariga tavsiya qilishadi.  Bu bir 
tom ondan  to ‘g ‘ridir  ham.  Chunki  o'tkir  appenditsit  b a’zi  hollarda 
peritonit  asoratini  beradi  yoki  diagnoz  o ‘z  vaqtida  aniqlanm ay, 
ko‘richak  yorilib  ketadi.  Bu  esa  hayot  uchun  havflidir.  Yaqin  bir 
tanishim  “flegmonoz appenditsit”  diagnozi bilan zudlik bilan tunda 
operatsiya  qilingandi. 
O peratsiyadan  keyin  jarroh  bem orning 
yaqinlariga kasallik peritonitga o ‘tishiga oz qolganligini aytadi.  Uning 
ahvolidan  qo‘rqqan  akasi  o ‘z  xohishi  va  vrach  tavsiyasiga  ko‘ra, 
ko‘richagini oldirib tashlatadi.
Giyohvand moddani bir marta bo‘lsa-da qabul qilish va tanasidagi 
kuchli  og'riqlardan  qutulish  uchun  b a’zi  narkom anlar  jarrohlik 
operatsiyasiga ham  tayyor turishadi.  Giyohvand moddalarni va spirtli 
ichimliklarni  ko‘p  iste’mol  qiluvchilarda  ham da  ruhiy bem orlarda 
o ‘tkir jarrohlik  kasalliklari  kuzatilsa,  bu vrachlar uchun  katta tash- 
vishlar tug‘diradi.  Ayniqsa,  bolalarda oligofreniya,  imbetsil  holatlar 
va boshqa tug 'm a  nuqsonlar,  qariyalarda  esa  involutsion  psixozlar, 
demensiyalar  jarrohlar  uchun  bir  qancha  qiyinchiliklarni  yuzaga 
keltirishi  mumkin.  U larning  xulq-atvoridagi  patologik  o'zgarishlar 
diagnozni  to ‘g‘ri  aniqlashga  to ‘sqinlik  qiladi,  ular  operatsiyadan 
keyin  vrach  tavsiyalariga  to ‘la  am al  qila  olishmaydi  va  buning 
natijasida,  operatsiya  qilingan  joylar  ochilib  ketishi,  qon  ketishi 
kabi  bem or  hayoti  uchun  xavfli vaziyatlar  paydo  bo‘lishi  mumkin. 
Bunday bemorlar operatsiyadan oldin ham, keyin ham psixonevrolog 
yoki psixiatr nazoratiga  olinishi  zarur.