Z ibodullayev


-rasm.  Bu  rasmda  4  vaziyat  aks  ettirilgan  (X.Bidstrup  bo ‘yicha).  Vaziyat­



Download 12,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet115/283
Sana09.12.2021
Hajmi12,93 Mb.
#190548
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   283
Bog'liq
Tibbiyot psixologiyasi (Z.Ibodullayev)

30-rasm.  Bu  rasmda  4  vaziyat  aks  ettirilgan  (X.Bidstrup  bo ‘yicha).  Vaziyat­
ni  diqqat  bilan  о ‘rganing  va  kim  qaysi  temperament egasi  ekanligini  aniqlang.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Ikkita tem peram ent vakillari — sangvinik va flegmatiklar turm ush 
qiyinchiliklariga juda turg‘un moslasha oladilar.  Sangvinik va xoleriklar 
ko‘p  tarqalgan  tem peram entlar  sirasiga  kiradi.
Hayvon  va  odam  uchun  umumiy boMgan oliy  nerv faoliyati yoki 
tem peram entlar  tipiga  qo‘shimcha ravishda I.P.Pavlov  odam larni 
fikrlovchi,  shoirtabiat  vaaralash  tiplarga  ajratgan.  Fikrlovchilarda 
ikkinchi  signal  sistemasi  birinchi  signal  sistemasidan  ustun  turadi. 
Bunday kishilar borliqni vositali,  fikrlash  orqali  idrok etadi.  U lardan 
farqli oMaroq, shoirtabiatlarda bevosita  idrok etish  va his etish yaqqol 
ifo-dalangan boMadi va ularda birinchi signal sistemasi katta ahamiyatga 
ega boMadi.  Shunga muvofiq «fikrlovchilar»  intellektual faoliyat,  tah- 
lil  va  abstraksiyaga  ko'proq  moyil  boMsa,  shoirtabiat  kishilar  esa 
sa n ’at  bilan  shug‘ullanishga  moyil  boMishadi  (artistlar,  aktyorlar, 
shoirlar).Aralash  tipgakiruvchilarning faoliyati  aniq bir  yo‘nalishga 
ega boMmaydi. Shuni ta’kidlab o‘tish joizki,  I.P.PavIov odamlarni «shoir- 
tabiatlilar» va«fikrlovchilar» tiplarigauzil-kesil boMishgaurinmasdan, 
balki  kishilardauchrab  turadigan  anashu  tip larn i  ajratgan,  xolos.
8.3.  X arakter
«Temperament» va «xarakter» tushunchalari bir-biriga yaqin turadi. 
Xarakter shaxsning muhim va o‘ziga xos sifatiy tomonidir. Ayni paytda, 
shaxsning ayrim  xususiyatlari  ham  xarakterga,  ham  tem peram entga 
aloqador boMishi  mumkin.  Xulq-atvor shaxsning yo'nalganligi,  iro- 
dasi  va  faoliyati  bilan  uzviy  bogMangandir.  X arakterning  k o ‘p  sonli 
tasniflari  mavjudligiga  qaram asdan,  uning  u m um   qabul  qilingan 
tasnifi hanuzgacha yo‘q.
Xarakterning xususiyatlari juda ko‘pdir.  Uning uchun qat’iyatlilik, 
shijoatlilik, tirishqoqlik, vazminlik,  dovyuraklik, jasorat va aksincha, 
ju r ’atsizlik,  q o ‘rqoqlik,  q at’iyatsizlik, gum onsirash  kabi xususiyatlar 
mansubdir.  O dam ning individual xususiyatlarini yetarlicha aks etti- 
ruvchi xarakterning umum qabul qilingan tasnifi yo‘qligidan,  odatda, 
xarakterga baho berish uchun kishiga xos boMgan eng muhim belgilarni 
shunchaki  sanab  o ‘tishdan  foydalaniladi.  M asalan,  saxiy,  m aqtan- 
choq,  quvnoq,  yolg‘onchi,  kam suqum ,  o ‘ch  oladigan,  xasis,  dov- 
yurak,  bag‘ri  keng,  q at’iyatli.  Agar  tem peram ent  tug‘ma  xususiyat 
boMsa, xarakter ko‘p jihatdan  tarbiyaga va kishining hayot tajribasiga 
aloqador boMadi.  X arakterni  shakllantirishda  tarbiya,  ta ’lim  berish 
va  oilaning  tutgan  o ‘rnini  ham   eslatib  o ‘tish joizdir.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Xarakter tana tuzilishiga bog‘liqmi?  Bu savol qadimdan ko‘pchi- 
likni  qiziqtirib  kelgan.  1921-yili  Ernst  K rechm er  shu  masalaga  oid 
«Gavda tuzilishi va xarakter»  nomli asarini  chop qildiradi.
Ushbu  monografiyada olim turli somatik konstitutsiyalarni bayon 
qilgan.  Uning asarida pikniklar o ‘rta bo‘yli,  boshi,  ko‘kragi va qorni 
nisbatan  katta  va  semizlikka  moyil bo'lgan  kishilar deb ta ’riflanadi. 
Leptosom lar esa uzun gavdali,  chayir boMishadi.  Bu gavda  tuzilishi 
atletik tuzilishdan  kam  farq  qiladi. Diplastik gavdali  kishilardatana 
nomutanosib tuzilishi bilan ajralib turadi.  Bunday holat yevnuxoidizm 
va boshqa nuqsonlari bo'lgan endokrinopatiyalarda kuzatiladi.
E.Krechm erning fikricha,  leptosom,  astenik,  atletik va shuning­
dek,  displastik,  gavda  tuzilishiga  ega  bo‘lgan  kishilar  shizofreniya 
kabi kasalliklarga moyil b o ‘lishadi.
Keyinroq  E.K rechm er shizoid va sikloidlarga quyidagicha ta ’rif 
bergan:  shizoidlar  uchun  autizm  (yolg‘izlikka  moyillik),  injiqlik, 
sovuqqonlik xosdir.  Sikloid-pikniklarda kayfiyat o ‘zgarib turadi, ya’ni 
tushkunlik vagipom aniakal  elementlar  bir-biri  bilan  almashinib  tu ­
radi. Xulq-atvorning xuddi shu xususiyatlari shizotimik va siklotimik- 
larda  ham  kuzatiladi.  Uning  fikricha,  sog'lom  shizotimiklar shizo- 
freniyaga uchragan bemoriarning qarindoshlari orasida uchrab turadi, 
ayni  paytda,  shizofreniyaga  chalinganlar  kasal  bo‘lmasidan  aw al 
shizoidlar va shizotimiklar hisoblangan.  Sog'lom siklotimiklar, psixo- 
patik  sikloidlar va  maniakal  depressiv  psixozga  uchragan  bem orlar 
o ‘rtasida  ham  xuddi  shunday bog‘lanish bor.
E.Krechm erning  bu  nazariyasiga  qarshi  e ’tirozlar  ko‘p  b o ‘lgan 
va  psixologlar  sog‘lom  odam  xarakterini  tana  tuzilishiga  bog‘lab 
o ‘rganish  n oto‘g‘ri  deb  hisoblashgan.
Sheldon gavda tuzilishini normal va patologik xulq bilan bog‘lab 
o ‘rgangan. Sheldonning  tipologiyasi  u  yoki  bu  embriologik tuzil- 
malarning  ustun  kelishiga asoslangan.U uch  tip n i  ajratadi:  1)  En- 
doderm adan taraqqiy etuvchi ovqat  hazm qilish sistemasining ustun 
turishi  (endom orfizm ).  Bu  tipga  ishtahaning  zo‘r  bo‘lishi,  quv- 
noqlik,  shirinsuxanlik  xos  bo‘ladi.  Bu  tem peram entni  Sheldon 
visserotoniya  deb  atadi.  2)  M ezomorfizmda  m ezodermadan  y o ‘l 
oladigan  suyak-mushak  sistemasining  taraqqiy  etishi  ustun  keladi. 
Bu  tem peram ent  (samototoniya)  faollik,  hukmronlik  bilan  tavsif- 
lanadi.  3)  Ekto-morfizmda ektodermadan rivojlanuvchi asab sistemasi 
taraqqiy  etishi  ustun  turadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi



Download 12,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   283




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish