Z h e k is t o n r e s p u b L ik a s I

K 1 C H IK  O L I M P I A D A  0 ‘T K A Z IS H   B O S Q I C H L A R I

Jism on iy tarb iya  b ayram larin i tashk il q ilish   va 

o ‘tk a z ish  xu susiyatlari

Respublikamizda  ijtimoiy-iqtisodiy,  siyosiy,  m a’naviy  va  madaniy 

sohalarda  amalga  oshirilayotgan  islohotlar  ta’limni  va  kadrlar  tayyorlash 

tizimini  tubdan  yangilash  va rivojlantirishni  talab  etadi.  Shu  boisdan  ta ’Hm 

tizimini  zamon  talablari  darajasida  va  erishilgan  tajribalar  asosida  rivoj- 

lantirish  orqali  o ‘sib  kelayotgan yosh  avlodni jam iyat hayotida  faol  ishtirok 

etadigan,  har tomonlama yetuk  va yuksak  m a’naviyatli,  komil  insonlar etib 

tarbiyalash davlatimizning ustuvor y o ‘nalishlaridan hisoblanadi.

---

2002-yil  24-oktabrda  Kadrlar  tayyorlash  M illiy  dasturiga  m uv ofiq 

hamda  o ‘sib  kelayotgan  yosh  avlodnin g  Jism oniy  va  m a’n av iy  

salomatligini  shakllantirish,  sog'lom   turm ush  tarziga erishish  va  sp o rtg a 

mehr-muhabbatni  singdirishning  asosiy  sharti  sifatida  bolalar  om m aviy 

sportini 

rivojlantirish 

maqsadida 

“0 ‘zbekiston 

bolalar 

sportini 

rivojlantirish  ja m g ‘armasini  tashkil  etish  to ‘g ‘risidagi”  farmon  e ’io n  

qilingan  edi.  Unda  mamlakatimizning  ta ’lim   tizim inî  takom illashtirish 

hamda  ravnaqini  ta ’minlaydigan  yosh  avlodni  tarbiyalab  v o y ag a 

yetkazish  uchun turli tadbirlami  o ‘tkazish  k o ‘zd a tutilgan.  0 ‘q uvchilam l 

jism oniy  jihatdan  nazariy  bilim lar  bilan  ta ’m inlash,  ulam i  bu  b oradagi 

harakat,  k o ‘nikm a  va  malakalar  bilan  o sh n o   qilish  m azkur  fan n in g  

asosiy  vazifalarldir.  0 ‘quvchilar  sog‘lig ‘ini  yaxshilash,  ulam i jism o n iy  

chiniqtirish  va  sport  bo‘yicha  bilim  berish  m aktabdagi  jism oniy  ta rb iy a  

darsiarida,  sinfdan  va  maktabdan  tashqari  m ashg‘ulot!arda  am alg a 

oshiriladi.  U shbu  vazifalam i  bajarish,  b o lalar  so g ‘lig‘ini  asrash,  u la m i 

har  tom onlam a  garm onik  rivojlantirish,  barkam ol  avlodni  tarbiyalashni 

eng  kichik  yoshdan,  maktabgacha tarbiya yoshidagi  bolalardan  b osh lash  

lozim. 

B olalar 

bizning 

quvonchim iz, 

boyligim iz, 

ishonchim iz, 

davlatim izning  kelajagi.  Shuning  uchun  yuqorida  qayd  etilg an  

vazifalam i  am alga  oshirishda jism oniy  tarb iy a  va  sport  yetakchi  rolni 

o ‘ynaydi.  B oshlang'ich  sinflarda  haftada  2   soat jism oniy  tarbiya  darsi 

hamda  bog‘chalarda olib  borilayotgan  haftad a  3  marta jism oniy  ta rb iy a  

mashg‘ulot!ari  (15-20  daqiqadan  35  daqiqagacha)  kichkintoylam i 

salomatligini 

mustahkamlash, 

u lam ing 

jism oniy 

tayyorgarligini 

yaxshilash,  har  tom onlama  garm onik  rivojlangan  yetuk  av lo d n i 

tarbiyalashga yetarli emas. 0 ‘sib kelayotgan  y o sh avlodning jism o niy  va 

m a’naviy  salom atligini  shakllantirish,  so g ‘lom   turm ush  tarziga  erish ish  

va  sportga  mehr-muhabbatni  singdirish  uchun   o ‘quv  m ashg‘u lotlaridan 

tashqari  o ‘tkaziladigan  tadbirlami  keng  qoMlash  lozim.  Buiar  q an d ay  

m ashg‘ulot  va  tadbirlar  ekan?  M ana  shu  m asalalam i  bayon  etish ga, 

ulami  am alga  oshirish  yoMlarini  o ‘rganishga  bu  fan  qaratilgan.  U larg a 

quyidagilar  kiradi: 

1)  mashg‘ulotgacha  gim nastika,  bog‘ch alard a 

ertalabki  gim nastika,  2)  um um ta’Iim  darslarda  mehnat  ja ra y o n id a  

quvnoq  daqiqalar  ham da  3)  katta  tanaffuslarda  ochiq  havoda  harakatli 

o ‘yinlar,  4)  kuni  uzaytirilgan  guruhlarda  sp o rt  soatlari,  ulardan  tash q ari 

organizmni  chiniqtirish  tadbirlari,  yassi  oyoqlikni  oldini  olishga  oid 

mashqlar, 

m ustaqil 

o ‘yinlar  va 

m ashqlar, 

sport  to ‘garak larid a 

m ashg‘ulot!ar,  sogMomlashtirish  m ashg ‘ulotIari,  estafeta-konkurslari, 

turli  m usobaqalar,  sogMomlashtiruvchi  c h o ‘m ilishlar,  sport  bayram lari,

---

kichik olimpiada m usobaqalari  va boshqalarni  tashkil  qilish  va  o ‘tkazish 

maqsadga m uvofiqdir.  B u tadbirlarni  muntazam  tashkil  etilishi, to ‘laligi, 

bolalam ing  faol  ishtirok  etishi  oldimizga  qo‘yilgan  vazifalarni  samarali 

bajarishga ko‘m aklashadi.

G igiyena — bu salom atlik  to ‘g‘risidagi,  uni  asrash,  mustahkamlash, 

hamda tevarak-atrofdagi  olim larning  unga  ko'rsatadigan  zararli  ta ’sirini 

bartaraf etish  vositalari  va uslublari to ‘g ‘risidagi  fandir.

Gigiyena  iqlim ni,  m ikroiqlimni,  havoning,  suvning  va  tuproqning 

holatini,  ovqatlanish  sharoitlarini,  kiyim-kechak,  turar  jo y ,  mehnat  va 

dam  olishga  q o ‘y iladigan  sharoitlarni,  jism oniy  tarbiya  va  sport 

m ashg‘ulotlari  o ‘tkaziladigan  shart-sharoitlarni  va  boshqa  bir  qator 

masalalami  o ‘rganadi.  O dam ning  mehnat  va  dam   olish  va  sportdagi 

faoliyatining  biror  sohasi  y o ‘qki,  ular  gigiyenik  jihatdan  tartibga  solib 

turilmaydigan  bo‘lsin.  O dam  salomatligiga ta ’sir k o ‘rsatadigan  omiilami 

normallashtirib,  y a ’ni  ularning  m e’yoriy  darajasini  belgilab  turish 

gigiyena  fanining  asosiy  maqsadi  hisoblanadi.  Gigiyenik  m e’yorlar 

cheklab  qo‘yiladigan  (m asaian,  havoda,  suvda,  tuproqda  zararli 

moddalam ing  y o ‘l  q o ‘yish  mumkin  boMgan  miqdorini  belgilash 

shaklida) yoki  optim al  holatga keltirish (masaian, jism oniy yuklanishlar, 

ovqat  ratsionining  optim al  m e’yorlarini  belgilash)  xarakterida  boMishi 

mumkin.

Jismoniy  tarbiya  gigiyenasi  —  gigiyena  fanining  boMimlaridan 

biridir.  Jismoniy  tarb iy a  va  sport  mashg‘ulotlaridan  odam  salomatligini 

asrash  va  m ustahkam lash  maqsadida  sam araliroq  foydalanish  uchun 

o ‘sha  mashg‘ulotlar  vositalarini,  uslublarini,  ham da  shart-sharoitlarini 

ilmiy  jihatdan  asoslangan  holda  m e’yorga  tushirib,  jism oniy  tarbiya 

gigiyenasining  m azm unini  tashkil  etadi.  Jism oniy  tarbiya  gigiyenasi 

m ashg‘ulotlarining  sam araliroq  uslublarini  va  eng  qulay  shart- 

sharoitlarini  asoslab  berish  uchun jismoniy  m ashqlar  odam lar sogMigiga 

qanday  ta’sir  k o ‘rsatishini  va  ular  sog‘lig‘ini  m ustahkam lashga  qay 

darajada xizmat qilishini  o ‘rganadi.

Jismoniy  tarbiya  gigiyenasining  vazifalari  quyidagilar  hisoblanadi: 

odam ning  jism oniy  holatiga  xos  bo‘lgan  m ezonlar  bo‘yicha  uning 

salom atligiga  oid  m odel  parametrlarini  m e’yorlashtirib  turish  (jismoniy 

rivojlanish,  jism oniy  tayyorgarlik  darajasi,  chiniqqanlik),  jismoniy 

yuklanishlarni  m e’y o rg a  solib  turish  (tuzilish,  hajm ,  shiddatlilik)  faqat 

gipodinamiyaning  oldini  olish  bilangina  cheklanm ay,  shu  bilan  birga, 

sihat-salom atlikning  m odel  darajasiga  erishish  va  uni  saqlab  turish 

uchun  unga  optim al  darajada  mashq  ta’siri  ko'rsatilishini  ta’min

---

etadigan  chiniqtiruvchi  tadbirlar:  m ashq  va  m usobaqa  yuklam alarini, 

dam  olish,  ovqatlanish,  katta  sportda  tiklanlsh  tadbirlarini  m uayyan 

tartibga  solib  turish,  jism oniy  tarbiya  va  sport  m ash g ‘ulotlari  shart- 

sharoitlarini  (iqlim  va  m ikroiqlim ,  sport  sharoitlari  va jihozlari,  kiyim- 

kechaklar  va  boshqalar)  salom atlikka  qulay  ta ’sir  k o ‘rsatishga  yordam  

beradigan tarzda me’yorga solib turish.

Salomatlikni  asrash  v a  m ustahkam lashda  atrof-m uhitni  ozoda 

saqlash,  ratsional  tarzda  ovqatlanish,  faol  ravishda  optim al  harakatlar 

qilish,  ham da  asab-hayajonlanish  haddan  oshib  ketadigan  stress 

holatlarda,  jismoniy  tarbiya  ham   eng  muhim  va  istiqbolli  omillardan 

biriga aylanib bormoqda.

Mustaqil  davlat  0 ‘zbekiston  Respublikasida  jism o n iy   tarbiya  va 

sportning  rivojlanishiga  e’tib o r  yanada  oshib  borm oqda.  B unga  qator 

chiqqan  qonun,  farmonlar,  qaro rlar  va  boshqalar  isbot  b o ‘la  oladi.  Shu 

jum ladan,  “Aholining  sog‘lig ‘ini  m ustahkam lashda,  shaxsni  uyg‘un 

kamol 

toptirishda, 

yoshlam i 

m ehnatga 

va 

V atan 

him oyasiga 

tayyorlashda jism oniy  tarbiya ham da  sportning,  ulam i  k undalik  hayotga 

joriy  etishning  ahamiyati  o ‘sib  borm oqda.  Ishni  shunday  y o 'lg a  q o ‘yish 

kerakki,  har  bir  kishi  yoshligidan  o ‘zining  jism oniy  barkam ol  b o ‘lishi 

to ‘g ‘risida  g ‘am ho‘rlik  qilsin,  gigiyena  va  tibbiyot  yordam i  sohasidagi 

bilim larni egallab olsin, sogMom turm ush kechirsin” .

Jism oniy  tarbiya  gigiyenasi  uchun  salom atlik  darajasi  (m e’yori) 

degan  tushuncha  muhim  aham iyat  kasb  etadi.  O rgan izm ning   kasallik 

om illarining  ta’siriga  nisbatan  barqarorligi,  tashqi  m uhit  noqulay  tarzda 

o ‘zgargan  paytlarda  salom atlikni  ham da  ish  qobiliyatini  saqlay  bilish -  

salom atlik  darajasini  ko‘rsatuvchi  belgilar  hisoblanadi,  y a ’ni  salom atlik 

darajasini  odamning  adaptatsion  (m oslashish)  im koniyatlari  qanday 

ekanligi bilan belgilanadi.

O dam ning  salomatlik  darajasi  qanchalik  yuqori  boMsa,  uning  turli 

yuqum li  kasalliklarga,  past  va  yuqori  haroratga,  jism o n iy   ishlarga 

bo ‘lgan chidamliligi  ham shunchalik  barqaror bo ‘ladi.