|
Ekologik tarbiyani tashkil etish shakllari
Fuqarolarda ekologik savodxonlik va madaniyat ijtimoiy ta’lim-tarbiya
muassasalari, ishlab chiqarish korxonalari, mehnat jamoalari, mahalliy boshqaruv
organlari, ichki ishlar xodimlari, prokuratura, sud, ommaviy axborot vositalari
singari shakllarda amalga oshiriladi. Fuqarolarga ekologik tarbiya berishda milliy
xususiyat va tomonlarga asosiy e’tiborni qaratish foydali. Bular: suv, yer, tuproq,
havo muqaddas hisoblangan. Ota-bobolarimiz: “Suv - tabiat in‘omi, hayot
279
manbai”, - deb bejiz aytishmagan. Ma’lumki hozir faqat 500 ming km 3 ga yaqin
chuchuk suv bor xolos. Ma’lumki, barcha yoshdagi kishilarda tabiatni muhofaza
qilish haqida qimmatli hayotiy g‘oyalar xalq donishmandligida asoslangan.
Masalan, “Soyasidan xalq foydalanib turgan daraxtni kesib yuborgan odamni
tangri do‘zaxga mahkum etur”, “Dehqonchilik bilan shug‘ullaninglar, dehqonchilik
muborak kasbdir. Unga qo‘riqchilarni ko‘paytiringlar», “Qaysi bir musulmon ekin
eksa yoki biror daraxt o‘tqazsa, so‘ng uning mevasidan qush yoki hayvon esa,
uning ekinidan eyilgan narsaning har biridan unga sadaqa savobi yoziladi” va
hokazo.
Orol tangligi insoniyat tarixidagi eng yirik ekologik va gumanitar fojialardan
biridir. 1911-1962 yillarda Orol dengizining sathi eng yuqori nuqta bo‘lib, 53,4
metrni, shu darajalar 1994 yilda 32,5 metrga, suvning hajmi 1064 kub kilometrni
(400 kub kilometrni) suvning yuzasi 66 ming kvadrat kilometrni (32,5 ming
kvadrat kilometr) va minerallashuvi darajasi bir litr suvda 10-11 gramm (u ikki
barobar oshganligining guvohimiz)ga etgan. Orol dengizining qurib borishi
munosabati bilan xalqaro, keng ko‘lamli ahamiyatga molik bo‘lgan ekologik,
ijtimoiy-iqtisodiy va desografik muammolarning murakkab majmui vujudga keldi.
Dengizning qurib borishi va mintaqaning cho‘lga aylanib borishi bilan bog‘liq
fojea bu havzada yashayotgan barcha xalqlarning ijtimoiy fojeasidir.
Maktabda o‘quvchilarni ekologik tarbiyalashda bunday ma’lumotlarni berib
borish o‘qituvchilarning asosiy vazifasi bo‘lmog‘i darkor. Endilikda atrof-muhitga,
tabiat boyliklariga e’tiborsiz bo‘lish butun sayyoraga jiddiy zarar yetkazishi
ma‘lumligi aniq bo‘lib qoldi. Inson bilan tabiat o‘rtasidagi munosabatlar
muammolarini echish zaruriyati tug‘ildi. O‘quvchilarda ekologik madaniyatni
shakllantirish, tabiat, atrof-muhit bilan qanday munosabatda bo‘lishni o‘rgatish
pedagogika nazariyasi va amaliyotida dolzarb muammoga aylandi. Ayniqsa,
umumta’lim maktablarida maktab partasidanoq tabiatga muhabbat ruhida tarbiya
berishga astoydil kirishi zarurligini ko‘rsatadi. Tabiatni muhofaza qilish hozirgi
zamonning asosiy masalalaridan biri bo‘lib qolganligi o‘quvchi ongiga singdiriladi.
Haqiqatdan ham tabiiy boyliklardan haddan tashqari ko‘p darajada foydalanish,
280
yangi yerlarni rejasiz o‘zlashtirish oqibatida, ekologik muvozanat keskin o‘zgardi,
atrof-muhit ifloslandi.
Ekologik
tarbiya
insonning
atrof-muhitga
nisbatan
munosabatini
tarbiyalashdir. Ekologik ta’lim-tarbiya maktabda barcha fanlarni o‘qitishda amalga
oshirilishi ko‘zda tutiladi. Ekologik ta’lim-tarbiyadan bosh maqsad ham yosh
avlodda atrof-muhit va uning muammolariga ongli munosabatni shakllantirishdan
iboratdir. Bizningcha, umumiy o‘rta ta’lim va boshqa muassasalarda ekologik
tarbiya berishni tarbiyalashning mazmuni quyidagilarni o‘z ichiga olishi kerak:
atrof-muhit va uning shaxs ma’naviy dunyosiga ta’siri;
- tabiat va uning ahamiyatini anglash;
- tabiatga muhabbatni shakllantirishda maktab va oilaning hamkorligi;
- o‘z tumani, shaharini, qishloq va maktab hovlisini ko‘kalamzorlashtirishda,
hatto sinf xonasidagi o‘simliklarni ham parvarishlashga qiziqishlarini;
- oiladagi, maktabdagi tabiatni, o‘simliklar va hayvonot dunyosini
e’zozlashga o‘rgatish, jonivor va qushlarni parvarish qilish;
- yoshlarni ekologik tarbiyalashda milliy an’ana va udumlarni qayta tiklash,
ularga e’tiborni kuchaytirish.
“Avesto”da kishilarni ekologik tarbiyalash bo‘yicha quyidagi tadbirlar
belgilangan: Inson butun umri davomida suv, tuproq, olov, umuman dunyodagi
jamiki yaxshi narsalarni pok va bus-butun asrashga burchlidir.
Yer, suv, havo, olovni asrash qoidalarini buzgan kishi 400 qamchi urish jazosiga
mahkumdir. Ota-bobolarimiz azal-azaldan tabiatga yuksak mehr ko‘rsatishgan.
Yurtni
obod
etishgan,
ko‘chalarni,
haylilarni
sarishta
qilishgan.
Maktab o‘quvchilari ekologik tarbiya jarayonida quyidagilarni bilishlari
zarur:
- tabiat haqida tushuncha, tabiiy muhit, tabiiy omillar va ular orasidagi
bog‘lanish;
- tabiat boyliklaridan tejab-tergab foydalanish va ularni muhofaza qilish;
- atrof-muhitni ifloslantirishdan saqlash;
- tabiatni kelajak avlodlar uchun tabiiy holda qoldirishga intilish.
281
Umuman umumiy o‘rta ta’lim maktab o‘quvchilarining ekologik ta’lim-
tarbiyasi quyidagi tuzilish va tizimda olib borilsa uning samaradorligi
ta‘minlanadi: ekologik his-tuyg‘u, ekologik idrok, ekologik tasavvur, ekologik
tushuncha, ekologik bilim, ma‘lumot, ko‘nikma, malaka, odat, ekologik madaniyat
(mahorat) va hokazo.
Do'stlaringiz bilan baham: |
