Z. D. Rasulova, Sh. H. Quliyeva, A. R. Jo‘rayev texnologiya fanini o‘qitish metodikasi

Bilvosita kuzatish
ob’yektni bevosita kuzatish imkoniyati bo‘lmaganda 
amalga 
oshiriladi. Shunday ob’yektdagi shaxsning tug‘ma qobiliyati, 
imkoniyatlari, intizomlilik, rostlik, kamtarlik, kamsuqumlik kabi xislatlari kirishi 

---

293 
mumkin. Bunday xislatlarni bevosita kuzatish natijasida aniqlash qiyin. Shuning 
uchun ham o‘qituvchi o‘ziga qulay ko‘rsatkichlardan foydalanadi. 
Bevosita va bilvosita kuzatish
bilan bir qatorda faol kuzatish ham 
qo‘llaniladi. Faol kuzatishda didaktik jarayonda bevosita o‘qituvchining o‘zi ham 
qatnashadi va jarayonning borishigata’siretadi. Bunda ishtirok etishning ijobiy 
tomoni shundan iboratki, o‘qituvchi bo‘lib o‘tayotgan jarayonning ikir-chikirlarini 
tushunib yetadi, bu esa o‘quv jarayonini tadqiqot talablariga yo‘naltirish imkonini 
beradi. Bunday usul ayrim kamchiliklariga qaramasdan, ijodkor-o‘qituvchilar 
tomonidan o‘quvchilar faoliyatini faollashtirishda keng qo‘llaniladi. 
Bilvosita kuzatish o‘qituvchini hodisalarni o‘rganishga ko‘proq jalb etishga 
imkoniyat yaratadi. Mashg‘ulotlar stenogrammalari, uchinchi odam tomonida 
tayyorlangan kuzatish bayonlari, foto-kinolavhalar, rasmlar, diagrammalar, 
statistik mashg‘ulotlar shular jumlasidandir. Bu hujjatlar pedagogik faoliyatning 
natijalarini hamda ijtimoiy muhit, xususan o‘qituvchi faoliyatining o‘quvchi 
shaxsida uyg‘otadigan o‘zgarishlarni kuzatish imkonini beradi. 
Ilmiy-tekshirish maqsadlarini aniqlash o‘qituvchini qiziqtirib qolgan 
muammoli holatni tahlil qilish ehtiyojidan kelib chiqadi. Bunday holatni tahlil 
qilish va unda ma’lum va noma’lumlarni aniqlash, qo‘shimcha adabiyotlarni 
o‘rganish, tajribali shaxslarning bu masalaga bergan bahosi o‘qituvchining asosiy 
va qo‘shimcha muammolarni aniqlash imkonini beradi. 
 
Suhbat metodi 
Suhbat bu so‘rashning bir turi bo‘lgani holda o‘qituvchining jiddiy 
tayyorgarlik ko‘rishini talab etadi, chunki u tekshirayotgan o‘quvchi bilan bevosita 
aloqada bo‘lish vaqtida og‘zaki suhbat tarzida, suhbatdoshining javoblarini 
yozmasdan erkin muomala formasida qo‘llaniladi. 
Ta’lim-tarbiya jarayonini yaxshilash yoki yaratilgan ilmiy farazlarning 
qanchalik to‘g‘ri ekanligini aniqlash maqsadida suhbat metodidan foydalaniladi. 
Odatda, suhbat metodi maktab o‘qituvchilar va o‘quvchilar jamoasi bilan, ota-ona 
va keng jamoatchilik bilan yakka va guruhli tartibda ish olib borilganda 

---

294 
qo‘llaniladi. Bunda suhbat metodini tadbiq etishdan oldin maqsadli reja tuziladi, 
amalga oshirish yo‘llari belgilanadi, natijalar tahlil qilinadi va tegishli xulosa 
chiqariladi. Shuningdek, tadqiqotchining suhbat olib borish va uni kerakli 
tomonga yo‘naltira olishni bilishi, suhbatdoshining ruhiy holatiga qarab suhbat 
ohangini moslashtira bilishi g‘oyat muhimdir. Bunda:
1) suhbat uchun oldindan savol tuzish;
2) vaqti va o‘tkazish joyini belgilash; 
3) suhbat ishtirokchilarining soni va kasblaridan xabardor bo‘lishi;
4) suhbat uchun qulay sharoit va erkin gaplashish imkonini yaratish;
 
5) mahmadona va bachkana bo‘lmaslik; 
6) suhbatdoshning kimligini, harakter hususiyatini esdan chiqarmaslik; 
7) suhbat natijalarini zudlik bilan tahlil qilish, qiyoslash, tegishli xulosa 
chiqarish, lozim bo‘lsa qo‘shimchalar kiritish va maktab hayotiga tadbiq etish 
pedagogik jihatdan qimmatlidir.