‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

m aganliginin g natijasi ek anligini isbotlab berdi. Lekin, qadim
z a m o n la r d a n b u y o n , deb ta 'k id la y d i Z. F reyd , in so n iy a t
yaratgan m adaniyat in so n n in g ana sh u n d ay h is -tu y g ‘ularini
187

---

ta ’qiqlagan. O q ib atd a, bu h o la t in so n ru h iy atin in g eng c h u q u r 
va q o ro n g ‘i joy id a saqlanib q o lav erg an 1.
F rey d n in g ru h iy ta h lil t a ’lim o tid a
„psixologik energiya “
tushunchasi talqini alohida aham iyatga ega. X uddi shu energiya 
asosida inson o ‘z hayotini davom ettiradi, tu rli-tu m an faoliyat 
k o 'r s a ta d i, shu ru h iy en e rg iy a in s o n n i y ash ash g a, fao liy at 
k o ‘rsatishga undaydi, deb tushuntiradi.
Z ig m u n d F rey d n in g e ’tiro f etish ich a, in so n n in g ongi va 
faoliyati, onglilik bilan ongsizlik orasidagi dialektik aloqadorlikka 
bog‘liq. O nglilikni oshirm oq uch u n ongsizlikning h am faolligini 
oshirm oq zarur. O ngsizlik o ‘zgarm as, tu g ‘m a instinktgina em as, 
balki u onglilik singari uzluksiz o ‘zgarib turadi, deb k o ‘rsatadi. 
Shuning uch un bilish jarayoni insonning faqat ongli holatini o ‘z 
ichiga olm ay, balki ongsiz, noratsional faoliyatini ham o ‘z ichiga 
m ujassam lashtirishini isbotlab berdi.
Z igm un d Freyd qarashlarin i u n ing tarafd orlari 
E. Fromm,
V. R ayx, G. M arkuze 
va b o sh q alar davom ettird ilar. A yniqsa, 
E.Fromm 
F reydning ruhiy tahlil haqidagi ta ’lim otini ijtim oiy 
hayotga tatbiq etdi2.
Lekin, E. F rom m
J jtim o iy m u h itn i“
tahlil etganda, od am - 
larning m anfaatlari turlich a ekanligi, inson ijtim oiy m ohiyatini 
m avhum ruhiy tahlil yordam ida tushuntirib b o ‘lm asligini fahm lay 
olmadi.
Inson shakllanishida tabiiy (biologik) va ijtim oiy (sotsiologik) 
om illar dialektikasining tub m ohiyatini ochib berishda 
ijtim oiylik
rolini b o ‘rttirib k o ‘rsatgan, y a ’ni ush b u ja ra y o n n i sotsiologi- 
yalashtirgan falsafiy t a ’lim otlardan biri — 
m arksizm dir.
M arksizm
asoschilarining tu shu ntirish ich a, inson tabiatini belgilashda hal 
qiluvchi rolni ijtim oiy m uhit 
o ' y n a y d i .
X uddi ana shunday bir 
yoqlama yondashuv inson m uam m osini o ‘rganuvchi tabiiy fanlarga 
ham salbiy ta’sirini o ‘tkazdi. Oqibatda inson biologiyasi haqida bayon 
etilgan eng ilg 'o r fik r-m u lo hazalar haqida lo m -m im deyilm adi. 
Insonning turli ijtimoiy fazilatlari haqida zo ‘r berib gapirildi, am alda
1 
Qarang: