‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

Ilm iy g ‘oyalar
fan-texnika sohalarida 
tug'ilgan g ‘oyalardir. 
B adiiy g ‘o ya la r
esa, asosan, badiiy ijodga 
oid bo,‘lib,ular yozuvchi yoki shoirning ,,niyati“ deb ataladi. 
G ‘oyalarni xarakteriga ko‘ra: a) borliqning to ‘g‘ri, real in ’ikosidan 
iborat g‘oyalar; b) borliqning xato yoki fantastik in’ikoslardan 
iborat g ‘oyalar; d) taraq q iy p arv arlik g‘oyalari; e) reaksion 
g‘oyalarga bo ‘linadi. Taraqqiyparvarlik g'oyalari ilmiy bilishni
270

---

rivojlantirishga xizmat qilsa, reaksiong‘oyalar unga to‘sqinlik qiladi. 
Ilmiy bilishda taraqqiyparvarlik va reaksion g‘oyalar o‘rtasida doimo 
kurash ketadi. Ilmiy bilishda bir qancha g‘oyalar birikib, biror 
ilmiy m uam m oni paydo qilishi mumkin.
Muammo — ilmiy bilishning hali bilib olinmagan va hal qilin-
magan, lekin bilinishi va hal qilinishi lozim bo ig a n bilim shaklidir.
M uamm o, odatda,tadqiqotchining biror bilish obyektiga oid 
yangi dalillarni to ‘plagan, lekin bu dalillarni mavjud bilimlari bilan 
izohlashi m umkin boim aganda, bu dalillar eski bilimlar tizimiga 
sig‘may, o ‘zlarining yangicha bayonini talab qila boshlaganda 
tugiladi. Muammoning tugilishi va qo‘yilishi ilmiy bilish jarayoni- 
ning eng m uhim m om entlaridan biridir. M uam m oni aniqlash — 
ilmiy bilishda ishning yarmini hal qilish demakdir.
Kundalik hayotda m uam m oni, ko'pincha, savol yoki biror 
masala bilan aralashtirib qoilashadi. Ilmiy bilishning shakli sifatida, 
muammo savol va masaladan farq qiladi. Xususan, savolga javob 
berish yoki masalani yechish doim o oldingi bilim asosida amalga 
oshadi. M uam m oni esa oldingi hosil qilingan bilimlar doirasida 
turib hal qilib boim aydi. Buning uchun yangi dalillar, m aium otlar 
to ‘plash, ularni yangicha izohlash, shu paytgacha mavjud b o ig an
eski bilim doirasidan chiqish talab qilinadi.
M uam m olar ham g‘oyalar kabi, haqiqiy va soxta (yolg‘on) 
m uam m olardan iborat b o iad i. Haqiqiy m uam m olar ilmiy dalil va 
fanlarning qonunlaridan kelib chiqsa, soxta m uam m olar ilmiy 
dalillar va fan qonunlariga zid keladi.